زندگی پر از فراز و نشیب است و مسائل و موضوعاتی که در زندگی انسان رخ می‌دهد، گاهی آن‌قدر پیش پا افتاده و کوچک هستند که تا زمان ایجاد حادثه یا بروز مشکل به چشم نمی‌آیند. رفتارهایی که در اولین پایگاه یادگیری ما (خانواده) آغاز می‌شود، عادت‌هایی را در ما نهادینه می‌کند که رها شدن از این عادت‌ها مستلزم صرف زمان و اتلاف وقت و حتی هزینۀ زیادی است و چه بسا تأثیر مخربی روی روابط بین فردی و اجتماعی می‌گذارد.
بعضی عادت‌ها مثل درخت بامبوی چینی است. بعد از کاشت، از دانۀ این درخت در مدت چهار سال به جز یک جوانۀ کوچک که از یک پیاز بیرون می‌زند، اثر دیگری دیده نمی‌شود. طی آن چهار سال، درخت در زیر زمین ریشه می‌دواند و عریض می‌شود. و ناگهان در سال پنجم درخت بامبو چنان رشدی می‌کند باور نکردنی! بعضی عادت‌های نادرست این‌گونه هستند؛ در ابتدا حتی نمی‌توانیم نام عادت روی آن بگذاریم. شما زمانی متوجه یک عادت می‌شوید که استمرار داشته باشد.

عادت چیست؟
عادت از درهم‌آمیختگی چندین عامل به وجود می‌آید که معمولی‌ترین‌شان عبارت‌اند از:
ـ تقلید
ـ نیاز به تسکین اضطراب
ـ تقویت مثبت از سوی دیگران

انواع عادت‌های نادرست:
یک رفتار عادت‌شده، حتی ممکن است از دید شما ناپسند نیاید، اما در حیطۀ اجتماعی نابجاست.

• مثلا مادری که در مشاجرات خانوادگی به جای حل مشکل، قهر می‌کند، هم الگوی ناسالمی را به فرزندان خود آموزش می‌دهد و هم عادت ناپسندی را ادامه می‌دهد که کانون خانوادگی را در معرض مشکلات و آسیب قرار می‌دهد.

• یا فردی را در خانواده در نظر بگیرید که الزاما مکان و جای خاصی برای نشستن و تماشای تلویزیون انتخاب کرده و حاضر به ترک آن نیست.

• یا خانمی که حتما خودش باید ظروف آشپزخانۀ خود را بشوید و دیگران را برای این کار قبول ندارد.

نگرش ما، عادت‌ها را به وجود می‌آورد و زمانی عادت‌ها فرو می‌ریزد که تغییر را بپذیریم و ترس خود را از ترک آن‌ها کنار بگذاریم. عادت‌های بد، خلاقیت و پیش‌بینی ما را کاهش می‌دهد، اما این نکته را باید مدنظر داشت که بعضی عادت‌ها اگر در چرخه اضطراب‌های شدید قرار بگیرند، به مشکلات جدی‌تری تبدیل می‌شوند که به دارودرمانی و مراجعه به مرکز مشاوره نیاز دارند.
عادت‌هایی که اکنون به آن‌ها اشاره می‌کنیم، عادت‌های روز و نابجایی در زندگی ما شده‌اند؛ هر چند ما عادت‌هایی هم داریم که سالم و سازنده هستند، اما روی صحبت ما با عادت‌های نادرست است؛ مانند غیبت کردن، قضاوت در مورد دیگران، تمسخر و ریشخند کردن، سرزنش نابجای اطرافیان، عیب‌جویی و … و حتی عادت به گردهمایی‌هایی که بدون قاعده و از سرِ تنهایی فرد آسیب‌هایی را به دنبال دارد.

چه افرادی بیشتر درگیر عادت می‌شوند؟
روزمرگی در بعضی رفتارها، عادت‌ها را تقویت می‌کند. تقلید از بعضی افراد، حتی تکیه‌کلام‌های رایج یا حرکات بدنی آن‌ها که فکر می‌کنیم جذابیت به ما می‌بخشد، ناشی از نبود خودباوری ماست. فشارهای روانی روی زندگی همۀ ما اثر دارد، اما مدیریت آن مهم است که متأسفانه سطح آگاهی بسیاری از ما در این زمینه اندک است و در واقع درصد فراوانی از ما درگیر عادت هستیم.

راهکارهای ترک عادت‌های ناپسند:
رمز پیروزی بر عادت، تغییر است.
1. تغییر و تصمیم‌گیری برای ترک عادت‌ها در گام اول، نیازمند شناسایی محرکی است که به ایجاد این عمل منجر شده است. زمانی که بدانیم چه زمانی و چه عاملی باعث تکرار می‌شود، به خودآگاهی می‌رسیم و خودآگاهی‌ ما را در مسیر تغییر راهنمایی می‌کند.
2. به شکل‌دهی رفتار و عواملی که منجر به بروز این عادت می‌شود، توجه کنیم.
3. جانشین کردن یک رفتار مطلوب و پیشگیری از گرفتار شدن در چرخۀ تکرار و پاسخ تکراری.
4. مشخص کردن یک عادت خوب و بررسی و سنجش تمام نکات مثبتِ بدست آمده از این فعالیت.

یادتان باشد: برنامۀ جانشین باید ساده و اجرایی و کوتاه‌مدت باشد. خود تشویقی را در پایان هر برنامه فراموش نکنید. عادت‌هایی که ناشی از اضطراب و فشار روانی است، با تمرینات آرام‌بخش و کنترل فکر، درمان خواهند شد.