تحلیل یازدهم پیام قرآنی «سحر خیزی و اقامه نافله شب»
 
سحر خیزی و اقامه نافله شب یکی از پیام های عارفانه و سالکانه قرآنی است که نه تنها قرآن سفارش و توصیه به آن می نماید، بلکه تاکید برآن دارد. از همین رو در سوره (مدثر) خطاب به رسول الله صلی الله علیه وآله می فرماید: «قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا (2)به پا خيز شب را مگر اندكى»؛ «‌نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا: (3) نيمى از شب يا اندكى از آن را بكاه»، برای اینکه تحلیل همه جانبه ای از این پیام قرانی داشته باشیم و نسبت به آثار عملی واقف شویم و خود را مقید به مداومت نماز شب نماییم. برخی از برکات و آثار عملی آن را در اینجا می آوریم؛

نخستین اثر و فایده خواندن یازده رکعت از نافله شب «صیانت از فریضه واجب» است به این معنا محسوس ترین و عینی ترین فایده مشترک نافله شب برای همه شب زنده داران در هر مرتبه از سلوک باشند این است می توان قاطعانه تضمین کرد تمام کسانی که توفیق انجام نماز شب را دارند نماز واجب به ویژه نماز صبح آنان ترک و قضا نمی شود.

دومین اثر عملی و مشترک یازده رکعت نماز شب برای همه شب زنده داران و سحر خیزان «مالک و سلطه یافتن» نسبت به همه اعضا و جوارح و بر تمام تمایلات نفساني است. به این معنا تمام مفاسد و ناهنجاری اخلاقی چون،:غیبت کردن، تهمت زدن، دروغ گفتن، هرزه بودن و چشم به ناموس مردم داشتن، ظلم کردن، انگ و افترا بستن، اموال مسلمین را حیف و مال کردن و به یغما بردن همه و همه مبدا و ریشه اش در این است تمایلات نفساني مالک و ارباب روح و روان انسان است، و این غرایز و نفسانیات رب و مالک آدمی می باشند و به تعبیر قرآن درایه (23) سوره فرقان: «أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ : پس آيا ديدى كسى را كه هواى خويش را معبود خود قرار داده» 

از آثار عملی نمازشب خالصانه در دل شب و این جنس عبادت و خلوت با ذات باریتعالی موجب می شود که قوه و قدرت معنوی در انسان شکل بگیرد که رب و مالک تمام اعضا و جوارخ خود بشود و فرصت تصمیم سازی را از آنها بگیرد چراکه به تعبیر امام صادق علیه السلام «العبودیه جوهره کنهها الربوبیه» یعنی حقیقت و باطن عبادت آنست انسان با عبادت کردن از یک جهت به اوج بندگی می رسد و خود را برده حق تعالی می بیند و درمان حال رب، مالک و رب تمايلات نفساني خودش می شود و این به دست نمی آید مگر به برکت نماز و عبادت. 
از همین روست در ایه (45) عنکبوت آمده است: «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ : و نماز را به‌پادار، كه همانا نماز (انسان را) از فحشا و منكر باز مى‌دارد و البتّه ياد خدا بزرگ‌تر است و خداوند آنچه را انجام مى‌دهيد مى‌داند.» 

به برکت همین نمازشب است قهرمانانی چون چنین عارفان و سالکانی تربیت می شوند و به جامعه خسته از معصیت و رنگ باخته از انسان عرضه می شود که چند نمونه از عارفان و سالکان را که رب تمایلات شدند را در اینجا می آورم؛

1- درس قضاء استاد آیه الله شیخ جواد تبریزی می رفتیم، یکی از روزها فرزند آیه الله مصطفی خمینی بر استدلال استاد اشکالی کردن‌ و استاد پاسخ داد، و این اشکال و پاسخ چند بار بین حضرت استاد و آقای سید حسین مصطفوی تکرار شد و استاد خسته شدند و با فریاد گفتند کافی است خسته شدم ولی آنچه که بعد از درس اتفاق افتاد زیباترین نورانی لحظه برای پانصد نفر شاگرد بود چراکه استاد فرمودند همه بنشینید و سپس شاگردش را صدا زدند. و جلوی کرسی تدریس آوردند و بعد فرمودند من د اشتباه کردم، یکی فریاد زدم، دیگر فریاد برسر ذریه رسول الله صلی الله علیه و آله زدم مرا در همین جمع ببخش وگرنه امشب خوابم نمی برد اینگونه شکستن استاد اول حوزه. مقابل شاگرد محقق نمی شود جز به برکت نمازشبی که این اولیاء الهی مداومت برآن داشته اند.

2- متفکر شهید استاد مطهری در هوای گرم تابستان ساعت دو بعد از ظهر خود را به شهرری که آن روزها آیه الله حجت به دلیل بیماری آنچه به سر می بردند رساند و در برابر استاد نشست و عرض کرد من هرگز از شما غیبت نکردم. ولی جلساتی بودم که از شما غیبت شنیدم آمدم از شما حلالیت بطلبم استاد شگفت زده از شاگردی که این اهل مراقبه است این حاصل نشده‌است مگر به برکت مداومت استاد مطهری به نمازشب.

سومین اثر عملی و معنوی نافله شب «رسیدن نمازگزار به مقام و مرتبه مقام محمود» است. چرا که در ایه (79) سوره (اسرا) در فضیلت و برکت معنوی نافله شب آمده است: «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى‌ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً :و پاسى از شب را بيدار باش وتهجّد و عبادت كن، و اين وظيفه‌اى افزون براى توست، باشد كه پروردگارت تو را به مقامى محمود وپسنديده برانگيزد.» 

مفسران به پیروی از این احادیث، معتقدند که «منظور از این مقام والا و ارجمند، «منزلت شفاعت» و «حتی بالاتر از مقام» شفاعت است گرچه مقام محمود، ویژه پیامبر و آل اوست، ولی در مراحل پایین تر، عالمان راستین، شهدا و مؤمنین هم میتوانند این مقام را دارا شوند و به اذن خدا، از بعضی افراد، شفاعت کنند. امیرالمومنین(علیه السلام) در مورد اهل محشر میفرماید: «جمع میشوند در موطنی که در آن جا، مقام حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) است. آن گاه، پیامبر به گونه ای خداوند را ستایش میکند که هیچ کس قبل از او ستایش نکرده است و بعد از آن، ستایش میکند هر مؤمن و مؤمنه ای، و ابتدا میکند به صدیقین و شهدا و بعد از آن صالحان؛ در این هنگام تمامی اهل آسمان و زمین، پیامبر را ستایش میکنند؛ چنان که در قرآن آمده است: عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً؛ «پس خوشا به حال کسی که برای او در این روز، بهره و نصیبی باشد و وای به حال کسی که در این روز، بهره و نصیبی نداشته باشد(. . تفسیر موضوعی قرآن، ج 5، (معاد در قرآن)

بنابراین هرچند در این آیه مبارکه وعده «مقام محمود» به رسول الله صلی الله علیه وآله داده شده است ولی همانگونه که در روایات آمده است همه اولیاء الهی پیامبر را الگو قراردهند ومداومت برسحر خیزی داشته باشند انان نیز از فیض وبرکت«مقام محمود» بهره مند خواهند شد. 

چهارمین اثر و برکت معنوی نافله شب برای سالکان و عارفان «ولایت تکوینی»، «صاحب کرامت» و «مستحاب الدعوه» شدن است. به این معنا عارفان به دلیل انجام ریاضت و نافله انچنان به قله از استغراق می رسند و در صفات جمال و جلال الهی محو می شوند که آثار صفات الهی درآنها تبلور پیدا می کند و با این که آنان (خداوند گار) و خالق نظام هستی نیستند ولی (خداوند کار) می شوند و با تصرف در عالم هستی به اذن الهی کارهای ناشدنی را شدنی می کنند و مستحاب الدعوه می شوند، از همین رو در حدیث قدسی از رسول الله (ص) آمده است:

«وما تقرَّبَ إِلَیَّ عبْدِی بِشْیءٍ أَحبَّ إِلَیَ مِمَّا افْتَرَضْت علیْهِ، وما یَزالُ عبدی یتقرَّبُ إِلیَّ بالنَّوافِل حَتَّی أُحِبَّه، فَإِذا أَحبَبْتُه کُنْتُ سمعهُ الَّذی یسْمعُ به، وبَصره الذی یُبصِرُ بِهِ، ویدَهُ التی یَبْطِش بِهَا، ورِجلَهُ التی یمْشِی بها، وَإِنْ سأَلنِی أَعطَیتُه، ولَئِنِ اسْتَعَاذَنِی لأُعِیذَّنه« : خداوند متعال می‌فرماید: محبوب‌ترین چیز نزد من که بنده ام به وسیله‌ی آن به من نزدیک می‌شود، اعمالی است که بر او فرض کرده‌ام و بنده‌ی من همیشه با انجام دادن سنت‌ها (نوافل) به من نزدیک می‌شود تا آن که او را دوست می‌دارم و چون او را دوست داشتم، گوش او خواهم شد که با آن می‌شنود و چشم او می‌شوم که با آن می‌بیند و دست او خواهم شد که با آن حمله و دفاع می‌کند و پای او می‌شوم که با آن راه می‌رود و اگر از من چیزی بخواهد، به او عطا می‌کنم، و اگر از شر چیزی به من پناه جوید، او را پناه می‌دهم : اصول کافی، ج2، ص352.»
 
 پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| تحلیل پیام های قرآنی درماه مبارک رمضان «قسمت یازدهم»
نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»