یکی از شخصیتهایی که در هدایت، انسجام و رهبری مبارزات مردم غیور تبریز نقش بارزی بر عهده داشته است، شهید محراب، آیت الله والا مقام، محمدعلی قاضی طباطبائی (1291 ـ 1358 ش) می‌باشد. وی بعد از تکیه بر قله‌های علم و اجتهاد در حوزه نجف اشرف و فیض بردن از محضر بزرگانی چون آیت الله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء (ره) در سال 1372 ق (1332 ش) با کوله‌باری از دانش و فضیلت به تبریز بازگشت و به تحقیق، تدریس و ترویج فرهنگ قرآن و عترت اهتمام ورزید. در آن روزهای شوم و سیاه که دستهای پلید طاغوت می‌رفت تا بر تمامی ارزش‌های نورانی سایه بگسترد و تشکیلات رژیم پهلوی خاک پاک ایران قهرمان‌پرور را به خارستانی خشک و لم یزرع مبدل نماید، این شهید بزرگوار هم آوا و هم گام با رهبر کبیر انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره)، فریاد عزت، آزادگی و عدالت‌خواهی سر داد و در این راه دشوار در کنار سایر همرزمان از بذل جان، تبعید، زندان و شکنجه هراسی به دل راه نداد.[1]

با گذشت زمان، حضور و نقش ایشان در صحنه‌های مبارزاتی و سیاسی مؤثرتر و منسجم‌تر گردید. در شرایطی که ذکر نام امام خمینی (ره) جزء جرائم سنگین به شمار می‌آمد، رویداد تلخ و ناگوار شهادت آیت الله حاج سید مصطفی خمینی (ره) سیر جریانها را تغییر داد و به روند مبارزات حرکت و شتاب بیش‌تری بخشید. علمای پیرو خط امام محافل و مجالس شهادت ایشان را در بسیاری از شهرهای ایران، با عظمت خاصی منعقد نمودند. برگزاری این مراسم فرصت مناسبی برای افشای مفاسد و منکرات رژیم جفاگستر پهلوی و تبیین اهداف نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) به وجود آورد.

در تبریز شهید طباطبائی مراسم ترحیم و سوگواری با شکوهی در مسجد آیت الله بادکوبه‌ای (واقع در سر بازار کفاشان تبریز) بر پا نمود که حضور اقشار گوناگون، به خصوص دانشجویان، در این مراسم چشمگیر و قابل توجه بود. بعد از وقوع ضایعه اسفبار شهادت حاج مصطفی، امام خمینی (ره) ذخیره گرانقدری را از دست دادند؛ نحوه برخورد حکیمانه آن روح قدسی از سویی و ابراز انزجار و نفرت عمومی بیش از پیش امت مسلمان نسبت به رفتارهای خائنانه و ظالمانه حکومت ستمشاهی از طرف دیگر، باعث شد تا دستگاه ستم به تصوّر باطل خود برای جبران این شکست و خروج از حالتی که ناشی از حسن تدبیر امام بود، اقدام به تحقیر و تخریب شخصیت و موقعیت بی‌بدیل امام، مراجع عظام و روحانیت همیشه در صحنه نماید. بر این اساس، در شنبه 17 دی 1356 / 27 محرم الحرام 1398 ق مصادف با سال‌روز دستور کشف حجاب رضاخانی، به دستور شاه مقاله‌ای با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» با نام مستعار «احمد رشیدی مطلق» در دفتر مطبوعاتی هویدا (وزیر بهائی وقت دربار شاهنشاهی) تهیه و در روزنامه اطلاعات همان روز به چاپ رسید. نویسنده مقاله مزبور با وقاحت تمام اتهاماتی را درباره شخصیتی مطرح می‌کرد که تمام وجود و حیثیت خود را در راه احیای اسلام و عزت مسلمانان گذاشته بود.

انتشار این نوشتار سراسر دروغ و وهن‌انگیز علیه امام (ره) همچون جرقه‌ای، شعله‌های خشم و نفرت مردم ایران را مشتعل ساخت. شهر قم یکپارچه آتشفشان گردید. فردای همان روز مردم برای اعلام اعتراض به این مقاله اهانت آمیز، ابتدا حوزه علمیه، سپس بازار و سراسر شهر را تعطیل کردند و دسته‌جات گوناگون به رهبری مراجع، علما و مدرسین حوزه، دست به تظاهراتی وسیع زدند. این خروش قهرمانانه، رژیم مستبد و به خصوص شخص شاه را چنان برآشفت که در 19 دی 1356 ش دستور تیراندازی به مردم معترض را صادر کرد و تظاهرکنندگان در معرض آماج گلوله‌های سرخ و آتشین قرار گرفتند و عده‌ای به شهادت رسیدند. تنی چند از اساتید و فضلای حوزه‌های علمیه قم و مشهد روانه زندان و تبعید شدند و بدین گونه قیام قم رقم خورد.

این خیزش واکنش اولیه در برابر آن وقاحت بود. خون‌های به ناحق ریخته شهدای قم، اهالی دیگر نقاط ایران را به شدت تحت تأثیر قرار داد. شهید آیت الله قاضی طباطبائی که در تبریز با نگاهی دقیق، نظاره‌گر اوضاع بود، در اعتراض به درج مقاله اهانت‌آمیز و نیز قیام قم، در روز بیست و پنجم دی ماه، برای اعلام انزجار، نماز جماعت خود را تعطیل کرد. او در هجدهم بهمن 1356 ش، در مسجد مقبره، منبر رفت و با اشاره به مبارزات شهید شیخ فضل الله نوری (ره) و عدم اجرای متمّم قانون اساسی کشور، با حمله به نویسنده آن مقاله وهن آمیز، گفت: «احکام شرعی را علما می‌دانند، نه آن روزنامه نگار مزدور که می‌نویسد: در اسلام و قرآن حجاب وجود ندارد! به علاوه، به موجب ماده هفدهم قانون مطبوعات (برای مدعیان ملتزم به قانون می‌گویم)، هر کس در روزنامه‌اش به مرجع تقلید اهانت کند، از یک تا سه سال حبس تأدیبی دارد؛ چرا دادگاه و دادستان به این جرم رسیدگی نمی‌کند؟ متأسفانه به قانون عمل نمی‌شود. عیناً مثل زمان جاهلیت شده است.»[2]

در پی قیام حماسه آفرینان قم، موجی از اعتراضات گسترده، دانشگاه‌های ایران را در بر گرفت. در 23 دی 1356 ش تظاهرات دانشجویان دانشگاه تبریز به درگیری با پلیس انجامید که در روز بعد ادامه یافت و منجر به مجروح و مضروب گردیدن عده‌ای از دانشجویان شد. شعار نویسی روی دیوارهای شهر تبریز وسعت پیدا کرد، به گونه‌ای که مأموران رژیم، حتی نتوانستند نیمی از آنها را پاک کنند. چند روز قبل از فرا رسیدن اربعین شهدای قم، با وجود سانسور شدید مطبوعات، مراجع عظام تقلید از طریق سخنرانی و انشتار اعلامیه، مردم را به برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم یادبود چهلم شهدای قم دعوت کردند.

در تبریز آیات محترم: شهید قاضی طباطبائی و مرحوم سید حسن انگجی (فرزند ارشد مرحوم آیت الله سید ابوالحسن انگجی بزرگ و از علمای وقت) با صدور اعلامیه‌ای، مردم همیشه در صحنه این خطه قهرمان پرور را به شرکت یکپارچه در عزای عمومی چهلم شهدای تبریز فراخواند و بدین سان تبریز خود را برای روز موعود مهیا ساخت؛ اما نه برای برگزاری یک مجلس ترحیم ساده، خنثی و بی‌خاصیت؛ بلکه برای قیامی گسترده و فراگیر. هیئت‌های مذهبی این دیار هنوز از حال و هوای عاشورایی خود بیرون نیامده بود و نوحه‌هایی که در آن زمان ورد زبانها بود، صبغه‌ای حماسی و انقلابی داشت و رایحه قیام و مقاومت از آنان استشمام می‌گردید.[3]

 

پی‌نوشت:

[1]. کاروان علم و عرفان از نگاه نگارنده، نشر حضور، قم، 1380 ش، جلد دوم، ص 263؛ زندگینامه شهید آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبائی، غلامرضا گلی زواره، دفتر عقل، قم، 1388 ش، صص 16 - 17.
[2]. تنهایی و پایداری، حسین نجفی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، تبریز، چاپ اول، 1379 ش، صص 53 ـ 55؛ نهضت روحانیون ایران، علی دوانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1377 ش، ج 7، صص 27 ـ 29.
[3]. تنهایی و پایداری، صص 56 ـ 57؛ مقاله رحیم نیکبخت، فصلنامه 15 خرداد، ش 28 (سال 1376 ش)، ص 173؛ دیدار با ابرار، محمد ابراهیم نژاد، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1373 ش، ج 40، صص 94 ـ 95.

منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره 211.