هر روشی آنگاه تأثیرگذار است که شرایط مخصوص آن شیوه مراعات شود. در شیوه تبشیر نیز مراعات شرایطی برای تأثیرگذاری لازم است:

۱. وجاهت مبشّر

تبشیر آنگاه اثرگذار است که از جانب شخص و جایگاه شناخته ‌شده و دارای مقام و منزلت والایی باشد؛ پس هر کسی نمی‌تواند مبشّر باشد. قرآن کریم می‌فرماید: [يُبَشِّرُهُم رَبُّهُم بِرَحمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُم فيها نَعيمٌ مُقيم[[1]؛ «پروردگارشان به رحمت بی‌منتهای خود بشارت دهد، به مقام رضا و خشنودی خویش و به بهشتهایی که در آنجا آنها را نعمت جاودانی است.»

در این آیه کریمه، خداوند با آن مقام و منزلت، و پیامبران را نیز به عنوان مبشّر معرفی کرده است: ]وَ ما نُرْسِلُ الْمُرسَلينَ إِلاَّ مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ[[2]؛ «پیامبران را جز برای بشارت و انذار نفرستادیم.»

۲. هماهنگی گفتار و رفتار مبشّر

سخن مبشّر آنگاه مؤثر است که رفتار و گفتار او هماهنگ باشد و به آنچه می‌گوید، تقیّد داشته باشد، پس اگر مبلّغ یا مربی به آنچه بشارت می‌دهد و دیگران را توصیه می‌کند، خود به آن عامل نباشد، اثر نخواهد گذاشت. وقتی اثر مطلوب را باید انتظار داشت که مبشّر عامل به سخنان خویش باشد.

در قرآن کریم می‌خوانیم: [یا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ[[3]؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چرا چیزی را می‌گویید که انجام نمی‌دهید؟ بزرگ است - از حیث خشم - نزد خداوند اینکه بگویید چیزی را که انجام نمی‌دهید.»

نفس خود اول برو در بند کن
وانگهی آهنگ وعظ و پند کن
 

۳. حقّانیت تبشیر

آن تبشیری تأثیرگذار است که حق و مطابق فرامین الهی باشد؛ وگرنه عمر بن سعد نیز به لشکریان خود بشارت می‌داد: «یا خیل الله! ارکبی و بالجنة ابشری؛[4] ای لشکریان خدا! سوار شوید و شما را به بهشت بشارت می‌دهم.»

امروز نیز طالبان، النصره، داعش، القاعده و… جانیان و قاتلان زن و بچه‌های مردم سوریه و عراق در عملیاتهای انتحاری، وعده بهشت و بشارت همنشینی با پیامبر(صلی الله علیه و آله) را می‌دهند که قطعاً جز بر افرادی که شستشوی مغزی شده‌اند، تأثیر نخواهد گذاشت. شاهدش، برگشت جهان اسلام از این گروه‌ها و وهابیت است.

به این گزارش توجه کنید:

یک روزنامه آذربایجانی اعلام کرد: ۱۱ هزار و ۷۰۰ نفر از ۱۲ هزار وهابی در بخش مشفق‌آباد منطقه قره‌داغ از توابع باکو، از وهابیت اعلام برائت کرده‌اند. «گوندم خبر» با اشاره به اینکه این روند در همه مناطق جمهوری آذربایجان مشاهده می‌شود، این آمار را نشانه تحولاتی دانست که از سه ماه پیش آغاز شده است.[5]

۴. توجه به تفاوتها

در بشارت باید به تفاوتهای سنی، مراتب عقلانی و امثال آن توجه شود. خدا در قرآن به عده‌ای بشارت بهشت و حور و قصور می‌دهد؛ ولی با جمعی از بشارت به «رضوان الله اکبر» سخن می‌گوید. برای جمعی از نماز به عنوان «ناهی عَنِ الْفَحْشاء»[6] و کمک گرفتن از نماز[7] سخن می‌گوید و برای جمع دیگری می‌گوید: ]أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکری[.[8]

باید در منابر و کلاسها تشویقهایی را در نظر بگیریم که متناسب با افراد باشد. مثلاً کودکان را با وعده اردوی تفریحی، بزرگان را با وعده زیارت مشهد مقدس و امثال آن باید تشویق کرد.

۵. تناسب بشارت با عمل

دامنه تبشیر بسته به نوع عمل متفاوت است؛ زیرا اهمیت هر عمل و دشواری آن از دیگری متفاوت است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: «اَفضَلُ الأَعمَالِ اَحمَزُهَا؛[9] برترین (و پر ثواب‏ترین) عمل، سخت‌ترین آنهاست.» برای عمل دشوارتر، خالص‌تر، بزرگ‌تر و… تشویق و بشارت متناسب آن را باید در نظر گرفت، چنان که متون دینی کاملاً به این امر توجه کرده‌اند.

قرآن می‌فرماید: [هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُون[[10]؛ «آیا آن کسانی که می‌دانند و کسانی که نمی‌دانند، مساوی هستند؟» و یا می‌فرماید: [أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ[[11]؛ «آیا پروا‌پیشگان را همچون فاجران قرار می‌دهیم؟»

۶. ایمان فرد بشارت ‌داده شده

درجه ایمان در تأثیر بشارت و یا انذار کاملاً متفاوت است. ممکن است بشارتی بر گروهی تأثیر فراوان داشته باشد و بر گروه دیگر اصلاً تأثیرگذار نباشد. وقتی امام علی(علیه السلام) خطبه متقین را برای «همام» بیان فرمود: «فَصَعِقَ هَمَّامٌ صَعْقَةً كانَتْ نَفْسُهُ فِيها؛ (ناگهان) همام ناله‌ای زد و جان داد.» پس امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود: «اَمَا وَاللَّهِ لَقَد کُنتُ اَخافُهَا عَلَیهِ؛ سوگند به خدا! از این پیشامد بر او می‌ترسیدم.»

در بخش دیگری از همین خطبه درباره متقین می‏فرماید: «لَولا الاَجَلُ الذي كَتَبَ اَلله عليهم، لَم تَستَقِرَّ اَرواحَهُم في اجسادِهِم طَرفَه عَينٍ، شُوقَاً اِلي الثَّوابِ…؛ و اگر نبود مرگی که خدا بر آنان مقدر فرموده، روح آنان، حتی به اندازه بر هم زدن چشم در بدنها قرار نمی‌گرفت، از شوق دیدار بهشت (که خدا به آن بشارت داده است).»[12]

جمع‌بندی

یکی از شیوه‌های تربیت در اسلام «بشارت» است. بشارت، خبر دادن به عطایا و هدایایی است که انسان بعد از به دوش کشیدن تکالیف به آن می‌رسد. در اهمیت بشارت همین بس که خداوند، پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله)، قرآن کریم و پیامبران و اولیا به عنوان مبشّر معرفی شده‌اند.

تبشیر آثار فراوانی دارد، از جمله: ایجاد و تقویت انگیزه، امیدواری، اتمام حجت و… و صد البته تبشیر در صورتی تأثیرگذار است که مبشّر وجاهت و حقانیت داشته باشد، و رفتار و گفتارش هماهنگ و متوجه تفاوتها باشد و متناسب با عمل بشارت دهد.

____________________________________________________
پی نوشت ها:

.[1]  توبه/ ۲۱.
[2]. انعام/ ۴۸.
.[3]  صف/ ۱ – 3.
[4]. بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۹۱.
.[5]  خبرنامه جامعة مدرسین حوزه علمیه قم، شماره ۱۲۰۹، ۲۱ فروردین ۱۳۹۳، ص ۵۶.
.[6]  عنکبوت/ ۴۵.
.[7]  بقره/ ۱۵۳.
.[8]  طه/ ۱۴.
.[9]  بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۱۹۱.
.[10]  فاطر/ ۹.
[11]. ص/ ۲۸.
[12]. نهج ‌البلاغه، محمد دشتی، خطبه ۱۹۳، صص ۴۰۶ - ۴۰۲.

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان، شماره 205.