در زمینه خوش خلقى و برخورد خوب با همه مردم، روایات فراوانى در منابع اسلامى دیده مى شود که به حدّ تواتر مى رسد، تعبیراتى که در این روایات در برابر این فضیلت اخلاقى آمده است در کمتر مورد دیگرى دیده مى شود، این تعبیرات بیانگر نهایت اهتمام اسلام به این مسأله مهم اخلاقى است، از میان این روایات گلچینى کرده ایم که ذیلا از نظر مى گذرد:

1ـ در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که فرمود: «اَلاِْسْلامُ حُسْنُ الْخُلْقِ; اسلام همان خوش رویى است».(1) این تعبیر نشان مى دهد که عصاره تعلیمات اسلام همان حسن خلق است.

2ـ در حدیثى از حضرت على(علیه السلام) در یک تعبیر جامع و جالب مى خوانیم: «عنوانُ صحیفةُ المؤمن حسنُ خُلقه; سرلوحه نامه عمل انسان با ایمان حسن خلق او است».(2)

مى دانیم آنچه در عنوان و سرلوحه نامه اعمال قرار مى گیرد، بهترین و مهمترین آنها است و به تعبیر دیگر، چیزى است که قدر جامع همه اعمال نیک است و قبل از هر چیز نظرها را به خود متوجّه مى سازد.

3ـ در حدیث دیگرى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَکْثَرُ ما تَلِجُ بِهِ اُمَّتى الْجَنَّةَ اَلتَّقوى وَ حُسْنُ الْخُلْقِ; بیش ترین چیزى که امت من به سبب آن وارد بهشت مى شوند تقوا و حسن خلق است».(3)

در این حدیث حسن خلق همسنگ و همطراز تقوا قرار داده شده و به عنوان یکى از دو عامل اصلى ورود در بهشت معرفى شده است.

4ـ در حدیث دیگرى امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: «اَکْمَلُکُمْ اِیْماناً اَحْسَنُکُمْ خُلْقاً; کسى که ایمانش از همه کاملتر باشد، حسن خلقش از همه بیشتر است».(4)

آنچه در بالا آمد بخشى از روایاتى بود که از اهمیّت حسن خلق سخن مى گوید و اکنون به سراغ بخش دیگرى مى رویم که از آثار و پى آمدهاى مادى و معنوى آن بحث مى کند:

1ـ در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَلْخُلْقُ الْحَسَنُ یُذیبُ السَّیِّئَةَ; حسن خلق گناهان را ذوب مى کند». (و آثار آن را مى شوید).(5)

2ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اِنَّ صاحِبَ الْخُلْقِ الْحَسَنِ لَهُ مِثْلُ اَجْرِ الصّائِمِ الْقائِمِ; دارنده حسن خلق پاداشى همچون روزه دار شب زنده دار دارد».(6)

3ـ در حدیث سوّمى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى لَیُعْطِى الْعَبْدَ مِنَ الثَّوابِ عَلى حُسْنِ الْخُلْقِ کَما یُعْطِى الُْمجاهِدَ فِى سَبِیلِ اللّهِ; خداوند متعال به بنده اش در برابر حسن خلق همان پاداشى مى دهد که به مجاهد در راه خدا مى دهد».(7)

و به این ترتیب صاحبان حسن خلق به درجات والائى مى رسند که روزه داران و شب زنده داران به عبادت، و مجاهدان راه خدا مى رسند و در پرتو حسن خلق گناهان آنها شستشو مى شود، این در زمینه آثار معنوى آن، و در زمینه آثار دنیوى آن نیز تعبیرات بسیار مهمى دیده مى شود، از جمله:

4ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «حُسْنُ الْخُلْقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّةَ; حسن خلق محبت و دوستى را تثبیت مى کند». (و دلهاى پراکنده را به هم پیوند مى دهد).(8)

5ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «لا عَیْشَ اَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلْقِ; هیچ زندگى، گواراتر از زندگى آمیخته با حسن خلق نیست».(9)

6ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «اَلْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدِّیارَ وَ یَزیدانِ فِى الاَْعْمارِ; نیکوکارى و حسن خلق، خانه ها را آباد مى کند و عمرها را افزایش مى دهد».(10)

7ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «حُسْنُ الاَْخْلاقِ یُدِرُّ الاَْرْزاقَ وَ یُؤْنِسُ الرِّفاقَ; حسن خلق روزى ها را فراوان مى کند و بر محبت دوستان مى افزاید».(11)

8ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «فِى سِعَةِ الاَْخْلاقِ کُنُوزُ الاَْرْزاقِ; در وسعت خلق، گنج هاى روزى ها نهفته است».(12)

از مجموع روایات اسلامى که در بالا گلچینى از آن ارائه شد اهمیّت فوق العاده حسن خلق در زندگى مادى و معنوى انسان ها، و تأکیدى که اسلام بر این امر دارد، به خوبى نمایان است، و در واقع همه آثار و برکات مادى و معنوى، براى آن ذکر شده است، به گونه اى که مى توان حسن خلق را یکى از اساسى ترین تعلیمات اسلام شمرد.

* * *

در اینجا توجه به نکاتى لازم است:

1. کنز العمّال، جلد 3، صفحه 17،حدیث 5225.

2.بحارالانوار، جلد 68، صفحه 392، حدیث 59.

3. اصول کافى، جلد 2، صفحه 100،حدیث 6.

4. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 387، حدیث 34.

5. بحارالانوار، جلد 72، صفحه 321.

6. اصول کافى، جلد 2، صفحه 100، حدیث 5.

7.اصول کافى، جلد 2، صفحه 101.

8. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 148، حدیث 71.

9. غررالحکم، جلد 6، صفحه 399.

10. اصول کافى، جلد 2، صفحه 100، حدیث 8.

11. شرح غرر فارسى، جلد 3، صفحه 393.

12. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 53، حدیث 86.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفترآیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته