بهره وری از زمان و زبان
برخی از عبادت ها نه تنها دشواری و مزاحمتی برای کارهای روزمره ما ندارد، بلکه توانی تازه در تن و جان مان می دمد. یاد کردن از انسان های موفق و همراهی قلبی و پذیرش فکری آنان، پیشنهادی است که با سیاست های تشویقی معنوی به ما داده شده است.

توجه به ذکر صلوات، این پیام را با خود دارد. این ذکر و دیگر ذکرها، ما را از دغدغه های ذهنی بیهوده و به اصطلاح روان شناختی آن، از نشخوار فکری دور می‎کند و نوری از یاد کامل ترین انسان ها، جانی تازه به روان ما می دهد. انتخاب محتوا و برنامه برای ذهن، راهکاری مناسب برای رهایی از ذهن مشغولی های طاقت فرساست. در کلامی از یادگار کربلا، امام محمدباقر علیه السلام می خوانیم: «أثقَلُ ما یوضَعُ فی المِیزانِ یومَ القِیامَةِ الصَّلاةُ علی محمّدٍ و عَلی أهلِ بَیتِهِ؛ سنگین ترین عملی که روز قیامت در ترازوی اعمال گذاشته می شود، درود بر محمّد و اهل بیت اوست. » (مجلسی، 1403ق، ج 94: 49: ح 9)

خدا محوری، راهکار عبور از سوگمندی
معنادهی به مشکلات و پذیرش واقعیت‎ها، یکی از روش‎های کنار آمدن با موارد اضطراب آور در زندگی است. به گواهی پژوهش ها، فقدان فرد مورد علاقه، یکی از بالاترین فشارهای روانی را به جسم و جان افراد وارد می کند. در این شرایط، وجود نسخه ای آرام بخش که بتواند اتاق فرمان و فکر فرد مبتلا را مدیریت کند و سمت و سویی تازه به آن بخشد، می تواند به برون رفت او از این مصیبت کمک شایانی نماید.

این نسخه درمان کننده را در مرواریدی از سخنان امام پنجم چنین یافته ایم. امام باقر علیه السلام به مردی که نزد ایشان از داغِ فرزندش شکایت کرد، فرمود: «أما عَلِمتَ أنَّ اللّه یختارُ مِن مالِ المؤمنِ و مِن وُلدِهِ أنفَسَهُ لِیأجُرَهُ علی ذلک؛ مگر نمی دانی خداوند از مال مؤمن و از فرزندان او بهترینش را بر می گزیند تا بدین وسیله به وی اجر دهد». (محمدی ری شهری، 1377، ج 6: 365:: ح 11004)

باور به زندگی بهتر و ماندگاری در عرصه ای دیگر و نیز پذیرش و اعتماد به برنامه های خداوند و تصمیم هایی که خالق برای ما در نظر می گیرد، آرامشی فزاینده بر دل و جان ما جاری می کند و عبور از غم و رهایی از ماتم را برای ما به ارمغان می آورد.

امام با پذیرش نیک سرشتی فرزند و میوه قلب بودنش، محبت به خدا را برتر از داده های او می داند و فرد را برای عبور از فشار روانی سنگین یاری می رساند. تغییر نگرش، نقش بسزایی در تغییر عواطف و احساسات دارد و پس از آن، بروز رفتارهای معتدل و بازگشت به زندگی عادی را سبب می شود که همان سلامت روانی و وضعیت بهنجار است.

نترسیدن از گناه، اوج بیماری
امروزه تلاش اصلی مهاجمان فرهنگی، گرفتن احساس گناه پس از ارتکاب رفتارهای ناپسند است. یکی از بزرگان اخلاق در سفارش های خویش می فرمود: «هر گاه دیدید راحت گناه می کنید، بدانید بیمار شده اید و نگران این وضعیت باشید».

گناه و رفتارهای مغایر ضوابط تعریف شده از سوی خداوند، در ضعف شناختی یا خطاهای فکری ریشه دارد. گاهی هم ریشه آن را در تبلیغات و هم‎نوایی با جامعه و سبک زندگی القایی غربی می توان جست وجو کرد.

امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید: «لا مُصیبَةَ کعَدَمِ العَقلِ، و لا عَدَمَ عَقلٍ کقِلَّةِ الیقینِ، و لا قِلَّةَ یقینٍ کفَقدِ الخَوفِ، و لا فَقدَ خَوفٍ کقِلَّةِ الحُزنِ علی فَقدِ الخَوفِ، و لا مُصیبَةَ کاستِهانَتِک بِالذَّنبِ، و رِضاک بِالحالَةِ الَّتی أنتَ علَیها؛ مصیبتی همچون بی خردی؛ بی خردی‎ای همچون کم یقینی؛ کم یقینی ای همچون نداشتن ترس از خدا؛ و خدا ناترسی ای همچون غم نخوردن بر فقدان ترس از خدا نیست. نیز هیچ مصیبتی چون این نیست که گناهت را دست کم گیری و نیز به حالتی که در آن هستی، خرسند باشی. » (مجلسی، 1403ق، ج ٧٨: ١٦٥: ح 1)

دو نسخه برای آرامش
نسخه های پیشنهادی دین برای آرامش و مدیریت اضطراب، متنوع است و جنبه‎های گوناگونی دارد. گاهی این آرامش در تغییر نگرش به زندگی و مسایل پیرامونی آن نهفته است و گاه در رفتارهای فردی. زمانی هم آرامش را با حضور در جمع می توان تجربه کرد. امام محمد باقر علیه السلام با اشاره به دو نمونه از روش ها می فرماید: «الصِّیامُ و الحَجُّ تَسکینُ القُلوبِ؛ روزه و حج، آرام بخش دل‎هاست. » (طوسی، 1414ق: 296: ح 582)

معنویت را در آسمان نجویید

بسیاری از کارهای روزمره ما می تواند برگی از کتاب معنوی و اندوخته ای برای سفر نورانی باشد. معنویت در دل آسمان نهفته نیست که انسان ها را تنها در رفتارهایی خاص محصور کند، بلکه معنویت یعنی استفاده مطلوب از لحظه های موجود در زندگی. این فرصت ها به تناسب شرایط هر فرد متفاوت است و در موقعیت های گوناگون فردی، اجتماعی، اقتصادی، مهارتی و مانند آن می تواند مثال ها و مصداق های متفاوتی داشته باشد.

امام باقر علیه السلام به ذکر نمونه هایی از معنویت روزمره در زندگی اجتماعی و ارتباط با دیگران اشاره کرده است و می فرماید: «تَبَسُّمُ الرجُلِ فی وَجهِ أخِیهِ حَسَنةٌ، و صَرفُ القَذی عَنهُ حَسَنةٌ؛ لبخند زدن مرد به چهره برادرش، و برداشتن خاشاک از بدن او حسنه است». (کلینی، 1401ق، ج ٢: 188: ح 2)

اندکی خلاقیت و هوشیاری می تواند ما را به توشه اندوزی فراوان در انبان معنوی خویش نزدیک کند و روزمرگی و تکرار بیهوده را از سرای زندگی ما دور سازد، تا هر لحظه از عمرمان، گامی باشد برای کامل تر شدن و افزودن رنگ خدایی به خویشتن.

فرهنگ دینی خنده
خندیدن، رفتاری مطلوب و با استانداردهای ویژه است. سفارش دینی در این باره، جمع کردن بین شاد بودن و حفظ کرامت و متانت است. تبسم، سیره ای است که از سوی خوبان پیشنهاد گردیده و قهقهه، روشی است که از آن پرهیز داده شده است؛ زیرا ممکن است سبب غفلت شود.

داروی غفلت زدایی، توجه به خداوند هنگام بروز این رفتار است. در سفارشی از امام پنجم، چنین توصیه ای را می خوانیم: «إذا قَهْقَهتَ فقُلْ حینَ تَفرُغُ: اللّهُمّ لا تَمقُتْنی؛ هرگاه قهقهه زدی، در پی آن بگو: خدایا، بر من خشم مگیر». (کلینی، 1401ق، ج ٢: ٦٦٤: ح 13) این رفتار مکمّل، در کنار آنکه فرد را در رفتارهای اجتماعی اش کامل تر می گرداند، نوعی حضور در لحظه ها و تسلط بر خویشتن و مدیریت ایمان را نیز به وی می آموزد.

منابع
حرّانی، الحسن بن علی(ابن شعبه). 1404ق. تحف العقول. تحقیق: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.

طوسی، محمد بن الحسن (شیخ طوسی). 1414ق. الامالی. قم: دارالثقافه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1401ق. الکافی. بیروت: دارصعب و دارالتعارف.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق. بحارالانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.

محمدی ری شهری، محمد. 1377. میزان الحکمه. قم: درالحدیث.

برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی حوزه نوشته ابراهیم اخوی