انسان‌دوستی یا سناریویی برای حذف حج واجب؟
به فقرا کمک کنیم یا به حج برویم؛ آیا واقعاً مسئله این است؟!
این‌یک واقعیت است که سفر حج هزینه‌های بسیار سنگینی دارد، و مردم هم حق دارند، باوجود مشکلاتی که مردم داخل کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، مطالباتی برای اهتمام بیشتر مسئولین به مسائل داخلی کشور داشته باشند. با این وجود چه راهکاری می‌توان پیشنهاد کرد که هم حج تعطیل نشود و هم به نیازمندان کمک شود؟
این سؤال پرتکرار هرسال در ایام حج نقل مجالس بسیاری از مردم می‌شود که به حج برویم یا به فقرا کمک کنیم؟ ریشه بسیاری از این حرف و حدیث‌ها به شبکه‌های مجازی و سایت‌هایی برمی‌گردد که با خبرسازی‌های دروغ این شبهه را تقویت می‌کنند که حج اولویتی ندارد و هزینه‌های آن، چراغی است که به مسجدالحرام روا نیست؛ مثل خبری که اخیراً درباره انصراف برخی از حجاج به نفع نیازمندان منتشر شده بود، ولی سازمان حج و زیارت آن را تکذیب کرد.
اما در حقیقت این دو گزاره هیچ منافاتی باهم ندارند؛ یعنی این‌طور نیست که یا باید حج را به‌جا بیاوریم و یا به نیازمندان کمک کنیم، بلکه می‌توان هر دو را با هم داشت و اصلا باید هر دو را با هم داشت.
چرا حج تعطیلی بردار نیست؟
بیاییم بدون پیش‌فرض و منصفانه به مسئله نگاه کنیم. حج از واجبات قطعی اسلام است و از نظر دینی بر هرکسی که استطاعت مالی دارد -یعنی علاوه بر نیازهای عادی زندگی خود مانند مسکن، اثاث منزل و مخارج کسانی که عرفا و شرعاً نفقه آن‌ها بر عهده اوست توان پرداخت هزینه سفر حج را داشته باشد- یک‌بار واجب می‌شود.(رجوع شود به آیه 97 آل‌عمران)
در روایات معصومین همچنین تأکید زیادی بر برپایی حج شده است، تا جایی که وقتی شخصی از پیامبر(ص) سؤال کرد که اگر ثروتم را در راه خدا انفاق کنم و صدقه دهم ثواب حج را می‌برم؟ پیامبر فرمود: «به كوه ابوقبیس بنگر، اگر این كوه برایت طلای سرخ شود و آن را در راه خدا خرج كنی به ثواب یك حاجی نخواهی رسید.»[1]
بنابراین از نگاه دینی حج تعطیلی بردار نیست و این اصرار دین برای برپایی حج هم به جهت منافعی است که زیارت هر ساله خانه خدا برای جامعه مسلمین به همراه دارد: «و مردم را دعوت عمومی به حج کن تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیات‌بخش) باشند»[2]
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه، منافع حج را به دو گونه دنیوی و اخروی تبیین می‌کند. ایشان درباره سودی که حج برای آبادانی دنیای مسلمین به همراه دارد معتقد است که با گردهمایی مردم از مناطق مختلف زمین، با نژاد، رنگ و آداب مختلف، با وحدت آیین و گفتاری به وحدت در عمل و همیاری و همکاری مسلمین و رفع مشکلات یکدیگر می‌انجامد و به این وسیله توده‌ای عظیم از جامعه‌های کوچک تشکیل می‌شود که قدرتش سر به فلک کشیده و هیچ‌کس در برابر آن تاب مقاومت نخواهد داشت. درنتیجه وقتی مسلمین به امتی واحد و قدرتمند تبدیل شوند می‌توانند هر ناممکنی را ممکن کنند.
اما فارغ از مسئله منافعی که برای حج وجود دارد، امروز حضور حجاج ایرانی بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد و تنها برنده تعطیلی حج، دولتمردان آل سعود خواهند بود که در نبود ایران هم حاکمیت خود را بر جهان اسلام تثبیت کرده و هم بهانه‌ای برای متهم کردن ایرانِ شیعی به ضداسلام بودن و تعطیل کردن واجبات دینی پیدا می‌کنند تا ایران را در جهان اسلام منزوی کنند. بی‌تردید اگر ما حج واجب را تعطیل کنیم، مفتی‌های وهابی آل سعود خواهند گفت؛ شیعیان می‌خواهند سفر اربعین را جایگزین حج کرده و بدعتی در دین ایجاد کنند.
چند راهکار، به جای تعطیل کردن حج
باوجود اینکه ترک حج تمتع نه به لحاظ دینی و نه از جهت دیپلماتیک به حق و به صلاح ملت ایران نیست، و همچنین مردم متدین ایران خودشان هم حاضر نیستند این واجب دینی ترک شود، بهتر است به‌جای پیشنهاد تعطیل کردن حج که راه‌حلی امکان‌ناپذیر است، به راهکارهایی فکر کنیم که خلأهای حج را جبران کند.
به‌هرحال این‌یک واقعیت است که سفر حج هزینه‌های بسیار سنگینی دارد، و مردم هم حق دارند، باوجود مشکلاتی که مردم داخل کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، مطالباتی برای اهتمام بیشتر مسئولین به مسائل داخلی کشور داشته باشند. چند راهکار برای کم شدن ضررهای مالی حج ارائه کرد:
1. اولین نکته این است که مردمی که یک‌بار به حج واجب رفته‌اند، در این شرایط کنونی بهتر است از سفر چندباره خود به نفع مردم نیازمند انصراف دهند که این اقدامی موافق با اعتقاد علما است.
امام خمینی(ره) روز بیست و ششم خردادماه سال 1358 در پیامی به مردم ایران از کسانی که برای استحباب و ثواب به سفرهای مکه و عتبات می‌روند می‌خواهد که انصراف دهند و عنوان کردند: «امروز ثوابی بالاتر از اینکه به برادرهای خودتان کمک کنید [نیست] و این سازندگی را همه با هم شروع کنید که ایران خودتان درست ساخته بشود، و برادرهای خودتان نجات پیدا بکنند.»
2. باید حجاج و خانواده‌هایشان از هزینه‌های غیرضروری پرهیز کنند. مثلاً لازم نیست چند دام برای یک حاجی کشته شود و یا ولیمه‌های اعیانی که در شان حجاج نیست گرفته شود.
3. باید مرزهای مطالبات مردم گسترده‌تر شود. یعنی مردم بدانند فقط با تعطیلی حج و عتبات مشکلات کشور حل نمی‌شود، بلکه ثروتمندان زیادی در کشور زندگی می‌کنند که علی‌رغم اعتقاد نداشتن به حج و نرفتن به سفرهای مذهبی، باز هم آب از دستشان نمی‌چکد و خیرشان به کسی نمی‌رسد. باید مطالبه کمک به فقرا و نیازمندان به آن حاجی که فقط 25 میلیون تومان در تمام عمرش برای یک سفر هزینه می‌کند محدود نشود.
4. مردم از متدینین توقع بیشتری برای کمک کردن به فقرا دارند، بنابراین حجاج نباید به یک حج رفتن اکتفا کنند، بلکه بعد از بازگشت به وطن باید بیشتر از سایر مردم حواسشان به نیازمندان باشد؛ چراکه حجاج استطاعت مالی داشته‌اند که توانستند به مکه بروند.
پی‌نوشت‌ها:
[1] وسائل الشیعة، ج 11، ص 113
[2] سوره حج، آیه
منبع:تبيان
