تا چند دهه پیش اربعین سالار و سرور شهیدان حضرت ابا عبدا… حسین (ع) بدین‌گونه که امروزه با شکوه و عظمت خاص خود و راهپیمایی ده ها میلیونی عاشقان و شیفتگان حضرتش برپا می‌شود، برگزار نمی‌شد و خیل عظیم عاشقان و دلدادگان آن امام همام در مراسم چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایشان و به‌ویژه حضرت اباالفضل العباس (ع) رنگ و بوی خاص و ویژه ای به خود گرفته است. در دهه اخیر که نوع نگاه به اربعین تغییر کرده است و اربعین نه به عنوان یک مساله تاریخی - مذهبی بلکه به عنوان یک مساله روز سیاسی- عبادی مورد توجه قرار می‌گیرد. اندیشمندان حوزه علوم اجتماعی با عنایت خاصی موضوع اربعین را بررسی می‌کنند و استراتژیست‌ها از زاویه نگاه خودشان اربعین را مورد توجه قرار می‌دهند و عالمان دینی نیز این بار به اربعین از نگاه ظرفیت‌های این مناسبت برای تبلیغ دین چشم دوخته‌اند. حتی گروهی اربعین را از علائم ظهور تفسیر کرده‌اند. چراکه در روایات آمده است در آستانه ظهور پرچم‌های سیاهی به اهتزاز در می‌آید و این پرچم‌های سیاه همان پرچم‌های مشکی عزاداران ابا عبدالله الحسین(ع) است که در ایام اربعین به اهتزاز درمی‌آید. این همه تغییر در نگاه به اربعین از این روی است که هرساله و با آغاز ماه صفر از گوشه و کنار جهان، مشتاقان ابی عبدا…الحسین (ع) رو سوی کربلا می‌نمایند تا این بار و در نقطه‌ای دیگر از زمین شاهد تحقق «یأتوک رجالا و علی کل ضامر یأتین من کل فج عمیق» باشیم. اجتماع عظیمی که در اربعین صورت می‌گیرد دارای ویژگی‌های متعددی است اما حداقل این چند ویژگی برای فعالان فرهنگی قابل توجه و تأمل است.دلسوزان فرهنگ با در نظر گرفتن این ویژگی‌ها می‌توانند از فرصت اربعین برای ایجاد تغییرات دائمی در میان مخاطبان خود بهره ببرند.

1- اجتماع عظیم اربعین فرصتی برای تأمل درباره حادثه عاشورا است. شیعیان و علاقه‌مندان اهل بیت(ع)، در شهرهای خود و در ایام محرم مصائب اهل بیت(ع) را می‌شنوند و با دلایل حادثه کربلا و پیامدهای آن آشنا می‌شوند اما پیاده روی اربعین فرصتی است برای فکر کردن به همه آن مطالب. حضور در سرزمینی که آن اتفاقات ناگوار و جانسوز رخ داده است زمینه‌ای برای همذات پنداری است. در این تجربه حسی و عاطفی، زائران گاهی خود را در مقام یاران امام حسین(ع) تصور می‌کنند و گاهی نیز خود را در موقعیت سپاهیان عمر سعد فرض می‌نمایند. این همذات پنداری سبب می‌شود که زائران هر‌آنچه را که برشخصیت‌های واقعه کربلا‌ گذشته است بیشتر درک کنند؛ ترس‌‌ها، غم‌‌ها، شادی‌‌ها وامیدوار‌‌های آنان را در درون خود احساس‌کنند و از این رهگذر تجربه حسّی عمیق را تا انتهای مسیر با خود داشته باشند. این تجربه که برآمده از عقلانیت و عاطفه و حماسه است توشه معنوی و سیاسی ارزشمندی برای یکایک شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین است و در تعمیق باور دینی آنان و ارتقای سطح اخلاق و معنویت آنان بسیار مؤثر است. حضور در مراسم اربعین برای یادآوری این واقعیت است که مسأله عاشورا با شهید شدن، دفن کردن واسارت گرفتن و بعد رهایی اسیران خاتمه پیدانکرد و این مسأله ادامه دارد؛ یعنی تلاش برای برقراری حکومت دینی و رفع نابسامانی‌ها در جامعه و تشکیل جامعه مطلوب دینی و فریاد ندای آزادیخواهی و حق‌طلبی و ظلم‌ستیزی باید ادامه پیدا کند و نباید تحت هیچ شرایطی متوقف شود.

2- شرکت‌کنندگان در پیاده‌روی اربعین از نظر موقعیت اجتماعی به دو دسته تقسیم‌می‌شوند؛ یا زائرالحسین هستند و یا خادم الحسین؛ عده‌ای پا در مسیر گذاشته‌اند و قصد زیارت دارند و جمعی نیز در این مسیر حضور دارند تا از آن زائران پذیرایی کنند و به آنان خدمت نمانید. در آنجا نه سن و سال مطرح است و نه موقعیت شغلی و نه میزان درآمد و نه قومیت و ملیت. ملاک تمایز میان شرکت کنندگان در این اجتماع، فقط در این است که گروهی خادم هستند و جمعی دیگر مخدوم. اما نه خادم از خدمتش احساس حقارت می‌کند و نه مخدوم از این که دیگری به او خدمت می‌‌کند احساس فخر و بزرگی.آنچه انسان درمسیر حرکت به سوی سالارشهیدان مشاهده می‌کند، رفتاری متضاد باخودخواهی وخودپرستی است. انسان در این مسیر به جای خودخواهی، فقط ایثار و دیگرخواهی می‌بیند، ازخودگذشتن و برای دیگران خدمت کردن را می‌بیند. اخوت اسلامی و دینی در اجتماع عظیم اربعین تحقق می‌یابد. خواسته خداوند از همگان اعتصام به حبل الله است و حبل الله بنابر روایات محبت امام علی(ع) و اولادشان(ع) است و ما در پیاده‌روی اربعین شاهد تحقق خواست الهی هستیم؛ این که همه زیر پرچم امام حسین(ع) گرد آمده‌اند و به نام امام حسین(ع) تمام عوامل تفرقه را از خود دور کرده‌اند و برادرانه در کنار هم هستند و ندای وحدت سرمی‌دهند.

3- پروژه اسلام هراسی سال‌هاست که در غرب کلید خورده است و عوامل این پروژه اعم از رسانه‌ای، سیاسی، اقتصادی و… می کوشند چهره‌ای منفی از اسلام ارائه نمایند. به هر حال غرب بر اساس نظریه جنگ تمدن‌ها بر این باور است که نبرد نهایی میان اسلام و غرب است و اگر غرب اقدام مؤثری علیه اسلام انجام ندهد، باید شاهد نابودی خود باشد. شکل‌گیری داعش و رفتارهای وحشیانه آنان یا حوادثی مانند حادثه یازده سپتامبر یا حوادث اخیر فرانسه همگی این ذهنیت را بیش از پیش در ذهن مخاطب غربی تثبیت می‌کند که اسلام دینی خشونت‌آمیز است و پیروانش به دنبال نابودی دیگران هستند. این طرز تفکر نادرست در صورتی از ذهن شهروند غربی زدوده می‌شود که در فضای واقعی رفتارهایی مهربانانه از مسلمانان ببیند و بتواند خود با چشم خویش مشاهده نماید که مسلمانان نسبت به دیگران خشن نیستند. اجتماع عظیم اربعین فرصتی است برای آنکه مسلمانان چهره رحمانی اسلام را به جهانیان نمایش دهند. در مراسم عظیم اربعین افرادی با ادیان و مذاهب گوناگون شرکت می‌کنند و هیچ کسی فردی را به خاطر دین و مذهب و عقیده‌اش سرزنش نمی‌کند و به او بی‌حرمتی نمی‌نماید. برجسته کردن مراسم اربعین و نشان دادن صحنه‌های حضور پیروان ادیان و مذاهب گوناگون در این مراسم اسلامی کمک می‌کند که چهره منفی ارائه شده از اسلام از اذهان مخاطبان رسانه‌های غربی زدوده شود.

4- اجتماع اربعین علاوه بر اینکه چهره رحمانی اسلام را به جهانیان عرضه می‌کند، جهان را با امام حسین(ع) آشنا می‌سازد. اجتماع ده ها میلیونی علاقه‌مندان به امام حسین(ع) بی‌تردید مردم جهان را به شناخت حضرتش(ع) تشویق خواهد کرد چرا که برای آنان این سوال مطرح می‌شود که این حسین(ع) کیست که این همه انسان چنین برای بزرگداشتش به تکاپو افتاده‌اند. اربعین فرصتی است برای شناساندن امام حسین(ع) و معارف ایشان به جهانیان و مسلماً اگر به صورتی دقیق از حضرتش(ع) به عالم معرفی شود آنگاه همه شیفته ایشان خواهند شد. آنتوان بارای مسیحی سال‌ها پیش گفت: « اگر امام حسین(ع) ازآن ما بود، در هر سرزمینی برای او بیرقی برمی‌افراشتیم و در هر روستایی برای او منبری برپا می‌نمودیم و مردم را با نام امام حسین(ع) به مسیحیت فرا می‌خواندیم.» و اربعین فرصتی است برای اینکه مردم را با نام امام حسین(ع) به اسلام و تشیع فراخوانیم. فقط کافی است امام حسین (ع) را آنگونه که شایسته و بایسته است معرفی کنیم آن وقت خواهیم دید که چه تحول انفسی در جهان رخ می‌دهد. شاهد این ادعا اینکه گیبون (مورخ انگلیسی) گفته است: « باآنکه مدتی از واقعه کربلا گذشته و ما هم با صاحب واقعه هم‌ وطن نیستیم، معذلک مشقات و مشکلاتی که حضرت حسین (ع) تحمل نموده، احساسات سنگین ‌دل‌ترین خواننده را برمی‌انگیزد، چندان که یک نوع عطوفت و مهربانی نسبت به آن حضرت درخود می‌یابد.»

5- از دیدگاه صاحب‌نظران حوزه امنیت، منبع اصلی اقتدار ، قدرت نرم است. قدرت نرم آن‌گونه که تعریف شده است بر توانایی شکل دادن به ترجیحات دیگران استوار است. توان شکل‌دهی به ترجیحات و اولویت ها با مقوله های نامحسوس و ناملموس مانند جاذبه‌های شخصیتی، فرهنگی، ارزش‌ها و نهادهای سیاسی و سیاست‌های جذابی مرتبط است که مشروع و اخلاقی تلقی می‌شوند و اربعین فرصتی است برای شیعه که قدرت نرم خود را به جهانیان نشان دهد. این اجتماع عظیم اربعین با توجه به ویژگی‌هایی که دارد مانور قدرت نرم شیعه است، چرا که این اتفاق در عراقی رخ می‌دهد که بخش قابل توجهی از مناطقش آلوده به حضور بعثی - تکفیری های داعش است که شرارت و جنایت فراوانی را در پرونده سیاه خود داشته و به هیچ ضابطه و هنجار قانونی و اخلاقی پایبند نیستند. این گروه در حمله به شیعیان و مناسک و اماکن مقدس آن از هیچ جنایتی فروگذار نکرده و راهپیمایان احتمال هرگونه خطری را از ناحیه این گروهک تروریستی تصور می‌کنند، ولی به حضور در راهپیمایی و مراسم روز اربعین اصرار دارند. همچنین جمعیت حاضر در این مراسم شیعیان از کشورهای مختلف جهان و اهل سنت و مسیحیان هستند. چنین حضوری باعث ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان تشیع و اسلام و قوت قلب شیعیان و مظلومان در جهان خواهد بود. مسلما وقتی دشمن بداند که جمعیتی حدود02میلیون بدون توجه به تهدیدات پا در این مسیر می‌گذارد و حاضر است جان بدهد اما در این مسیر باشد درخواهد یافت که نمی‌تواند به راحتی اهداف خویش را تعقیب کند. شیعیان نیز در سرتاسر جهان وقتی این خیل عظیم جمعیت شیعیان را می‌بینند که فریاد هیهات منا الذله را سر می‌دهند و حاضرند تا پای جان در راه ابی عبدا… الحسین(ع) بایستند روحیه مضاعفی خواهند یافت.

داستان اربعین با همین چند ویژگی تمام نمی‌شود. خوان نعمتی که امام حسین(ع) برای بشر گسترانده است آنچنان سرشار از نعمت است که تا قیام قیامت قابل استفاده است. اما هر کسی در حد توان و لیاقت خود امکان بهره‌گیری از این دریای نعمت را دارد. امید اینکه بتوانیم از این همه فیض و لطف امام حسین(ع) توشه مناسب برگیریم و در راه امام حسین(ع) و در مسیر اهداف ایشان تلاش نماییم.