آراستگی و رعایت بهداشت در سیره امام رضا علیه السلام
رعایت ((نظافت وبهداشت)) و نیز ((آراستگی ظاهری )) دو اصل مهمی اند که تا قلب عبادت و نماز که بزرگترین فریضه اسلامی و نیز رفتن به مسجد که محل عبادت اند راه پیدا کرده است. چراکه: صحت و قرب در آن به این دو اصل بستگی دارد. ازهمین رو قرآن از یک طرف می فرماید: ((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا (آیه ۶،سوره مائده،:ای اهل ایمان! هنگامی که به قصدِ نماز برخیزید، صورت و دست هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان و روی پاهایتان را تا برآمدگی پشت پا مسح کنید و اگر جُنُب بودید، غسل کنید))
ازطرف دیگر قرآن می فرماید: (( يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ (آیه ۳۱، سوره اعراف): اى فرزندان آدم ! زينت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود برداريد و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست نمى دارد.))
ازهمین رو در سیره پیامبر اكرم( ص )نیز آمده است كه هرگاه ایشان قصد خروج از منزل یا پذیرفتن كسی را داشت، موی سر خود را شانه می زد، سر و وضع خود را مرتب میكرد، خویش را میآراست و برای آن كه تصویر خود را ببیند در ظرف آبی مینگریست وقتی علت این امور را پرسیدند، فرمود:
«اِنَّ اللهَ تَعالی یُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ اِذا خَرَجَ اِلی اِخوانِهِ اَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُمْ وَیَتَجَمَّلَ: خداوند متعال دوست دارد، هنگامی كه بندهاش به سوی برادرانش میرود خود را برای دیدار آنان آماده كند و بیاراید.»
هزینهای كه آن حضرت برای تهیه عطر و بوی خوش مصرف میكرد، از هزینه خوراكش بیشتر بود و در شب تاریك قبل از آن كه با چشم دیده شود، از بوی خوشی كه از او در فضا پراكنده بود، شناخته میشد.
از امام باقر علیه السلام نقل شده كه رسول خدا صلی الله علیه و آله از هر كوی و برزنی كه عبور میكرد. تا مدتی بوی خوشی فضای آنجا را معطر می ساخت به گونهای كه مردم میفهمیدند كه رسول خدا صلی الله علیه و آله از آن محل عبور كرده است.
حضرت رضا(ع) که ترجمان عملی آیات قران و نیز سیره عملی رسول الله (ص) اصل عملی دوم سیره ان حضرت ((نطافت))به همراه ((اراستگی)) بوده است. ازهمین رو سیره نویسان آورده اند که حضرت رضا(ع)بایستگی رعایت این اصل یعنی آراستگی و استعمال بوی خوش را امری لازم و غیر قابل ترک میداند؛ چنانکه فرمودند:
«لا تَترُکوا الطّیبَ فی کُلِّ یَومٍ، فإن لم تَقدِروا فیومٌ و یومٌ: هر روز از بوی خوش استفاده کنید و آن را ترک نکنید و اگر مقدورتان نبود، روز در میان خود را خوشبو گردانید.»
بلکه تمیزی و استعمال بوی خوش را از اخلاق پیامبران دانسته است، چنانکه فرمودند:
«مِن أخلاقِ الأنبیاءِ التَنَظُّفُ: نظافت و تمیزی از اخلاق پیامبران است.»
و یا این سخن نورانی آن حضرت که فرمودند:
«الطِیبُ مِن أخلاقِ الأنبیاءِ؛ استعمال بوی خوش از اخلاق پیامبران است.»
ازهمین رو از نظر امام رضا علیه السلام نظافت و آراستگی ظاهر و ایجاد جذبه وظیفه ای متقابل برای زن و مرد دانسته شده است. امام رضا(ع) می فرمایند:
«لقد ترک النساء العّفة لترک ازواجهن التهیة لهُنّ؛ چه بسا که بی توجهی مرد به آراستگی ظاهر سبب گردد که زن از پاکدامنی فاصله بگیرد.»
در همین زمینه حسن بن جهم می گوید:
دخلت علی ابی الحسن (علیه السلام) و هو مخضب بسواد. فقلت: جعلت فداک قد اختضبت بالسواد؟ قال: ان فی الخضاب اجراً . ان الخضاب و التهیئة مما یزید فی عفة النساء و لقد ترک النساء العفة لترک ازواجهن التهیئة لهن؛ ابن جهم می گوید: نزد امام رضا (علیه السلام) رفتم و او موهایش را رنگ سیاه زده بود. گفتم :فدایت شوم، با رنگ سیاه موهایت را رنگ کردی؟ فرمود: در رنگ آمیزی مو پاداش است. رنگ کردن موی و آمادگی (با آراستن ظاهر) از چیزهایی است که پاکدامنی زنان را افزون می سازد. زنان پاکدامنی ها را رها کردند چون همسرانشان خود را برای ایشان آماده نکردند: مکارم الاخلاق، ص ۴۹۸)
امام رضا (ع) همچنین در بیانی راهگشا در این زمینه تأکید فرموده اند:
«من اخلاق الانبیاء التّنظُفُ ؛(میزا الحکمه ،ج۱۰ .ص۹۵) پاکیزگی از خلق و خوی انبیاست»
و ضمن آنکه گام نهادن در این قلمرو را توأم با ثواب می دانند، می فرمایند:
زنان بنی اسرائیل از عفت و پاکی دست برداشتند و این مسئله هیچ سببی نداشت جز آن که شوهران آنان، خود را نمی آراستند. سپس آن حضرت افزودند: انّها تشتهی منک مثل الّذی تشتهی منها؛بحارالانوار؛ ج۱۰۰، ص۳۴۹)؛ زن هم از مرد همان انتظاری را دارد که مرد از او دارد.