خانواده، یکی از محوری‎‌ترین نهادهای اجتماعی بشر است که در برآوردن نیاز‌های عاطفی، فرهنگی و اقتصادی انسان، نقش به سزایی دارد. مهم‎‌ترین رکن در ساختار خانواده، عشق و محبت است و اصولا کارکرد مناسب خانواده و تحکیم آن، مبتنی بر وجود این عشق و علاقه است. بنابراین بیهوده نیست اگر بگوییم که عشق، هم در تشکیل نهاد خانواده و هم در دوام آن، تاثیر به سزایی دارد.

معنای عشق

عشق، واژه‌ای است که از زبان عربی، به واژگان فارسی راه یافته است و بر اساس فرهنگ ایرانی، کاربرد‌های متفاوتی پیدا کرده است. عشق در لغت، به معنای افراط در دوستی و از حد گذشتن دوستی آمده است و معنای‌ای نظیر دل باختگی و دلدادگی را نیز برای آن آورده‌اند.(۱)

متفکران و اندیشمندان برای عشق، اقسام گوناگونی بیان کرده‌اند:

۱ـ عشق مجازی: هر عشقی که جنس(غریزه جنسی)و جنسیت(زن و مرد بودن)، نقشی در آن داشته باشد، مربوط به عالم ماده و طبیعت است و «مجازی» نامیده می‌شود. عشق مجازی، یک حادثه یا ابتلای(آزمون) سرنوشت‌ساز در زندگی است که اگر خوب مدیریت و کنترل شود و با خویشتنداری و عفاف و تفکر و تعقل و مشورت و تحقیق همراه شود، پاداش خواهد یافت و منشا کمال خواهد بود؛(۲) اما اگر صرفا تحت تاثیر جاذبه‌های ظاهری باشد و با نادیده گرفتن مرزهای عفاف  و بدون تلاشی برای شناخت طرف مقابل و ارزیابی‌های عاقلانه(و در واقع، با سرمستی و شیفتگی و تسلیم کورکورانه) همراه گردد، بیماری و مصیبتی بدون فایده دنیایی و ثواب آخرتی است.(۳)

۲ـ عشق حقیقی: یعنی هر عشقی که که جنس و جنسیت، نقشی در آن نداشته باشد، مثل عشق به فضایل اخلاقی و علم یا عشق به عالمان صالح و اولیای خدا یا عشق به خدا و مناجات با او. منشا این عشق، علاقه فطری به کمال و جمال مطلق(یعنی خداوند) است و عالی‎‌ترین درجه کمال برای انسان، رسیدن به همین نوع از عشق است.(۴)

زندگی عاشقانه یعنی چه؟

با توجه به ماهیت عشق‌های مجازی، باید گفت که عشق و ازدواج، همیشه به یکدیگر لازم ندارند یا نباید لازم داشته باشند. در برخی موارد، ممکن است ازدواج بر اساس عشق صورت گیرد؛ اما عموماً این گونه ازدواج‌ها موفقیت‌آمیز نیستند. تنها صورت موفقیت‌آمیز این نوع ازدواج‌ها، وقتی است که عاشق، شیفتگی و دلدادگی خود را با عقل و اخلاق، کنترل کند و سپس با رفتار‌های عاقلانه و در صورت وجود ویژگی‌های لازم درطرف مقابل، مراحل عادی یک ازدواج را طی کند.(۵)

آمارها و واقعیت‌های اجتماع، نشان می‌دهند که شکست ازدواج‌های احساسی، نسبت به ازدواج‌هایی که بر پایه ی تعقل صورت می‌گیرد، بسیار بیشتر است. از آن جایی که ازدواج علاوه بر جنبه‌های عاطفی، واقعیت عینی و خارجی نیز دارد، این گونه افراد ناگهان با حقایق سختی رو به رو می‌شوند. اگر بر اثر گذشت زمان، شعله‌های عشق فروکش کند، عشق و معشوق باید از صبر و گذشت بالایی برخوردار باشند تا به سر خوردگی یا افسردگی دچار نشوند. بنابراین، عشق در زندگی مشترک پایدار‌تر و مطلوب‌تر است که نتیجه و پیامد ازدواج باشد و نه عامل و مقدمه ازدواج؛ اما همیشه این احتمال اندک وجود دارد که یک عشق پیش از ازدواج نیز، پس از آن که کنترل و مدیریت گردید، به یک ازدواج عاقلانه سپس یک زندگی عاشقانه پایدار، منجر شود، هر چند منطقی نیست که کسی به دنبال چنین احتمالی، خود را عمداً به ورطه عشق بیندازد، همچنان که منطقی نیست که کسی به امید آن که با همسر آرمانی‌اش تصادف کند، به رانندگی کردن با سرعت سرسام‌آور در بزرگراه‌ها بپردازد!

مردی از پیامبر خدا پرسید: چگونه است که دختر و پسری که پیش ازدواجشان همدیگر را نمی‌شناخته‌اند، پس از ازدواج، محبوب‎‌ترین آدم‌ها در نظر هم می‌شوند؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «یکی از نشانه‌های خداوند، این است که همسرانی از[نوع] خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنها آرام بگیرند و در میان شما [و همسرانتان]، دوستی و مهربانی برقرار ساخت».(۶) این همان نکته‌ای است که امروزه، حتی روانشناسان غربی(مثل آرتور آیرون) نیز در پژوهش‌های میدانی خویش به آن‌ها رسیده‌اند. آن‌ها بر این نکته تاکید دارند که ازدواج‌هایی که بر اساس شناخت و با آشنایی کافی صورت می‌گیرند، می‌تونند عشقی بی‌پایان را در پی داشته باشند. پژوهش از طریق برداشت اسکن مغزی(MRI) از گروهی از زوج‌های که ۱۷تا۲۱سال پیش ازدواج کرده‌اند، نشان می‌دهد که آن‌ها با دیدن تصویری از همسرشان، به همان اندازه نامزد‌های جوان و عاشق، دچار شادی و هیجان می‌شوند.(۷)

به تعبیر روان شناسان: در زندگی زناشویی، عشقی قابل تقدیر است که بر بستری از فضیلت‌ها و اخلاق، شکل گرفته باشد و آرام و طبیعی رشد کند، و حیاتش انس و الفت و توافق و ثمره‌اش نیز ملایمت و مداومت داشته باشد.(۸)

عوامل ایجاد و تحکیم یک زندگی عاشقانه

علاقه‌ای که به واسطه ی زوجیت ایجاد می‌شود، اگر در مسیر زمان در معرض عوامل تضعیف‌کننده گوناگون قرار گیرد، پوسیده خواهد شد. به همین دلیل در ادامه مطالب، به بیان عوامل شکل‌گیری و دوام زندگی عاشقانه می‌پردازیم.

۱ـ انتخاب عاقلانه

اگر ازدواجی بر پایه منطق نباشد، اولین پیامد ناخوشایند آن، نارضایتی زن و مرد از زندگی است و هرگاه این نارضایتی بر روابط زن و مرد اثر بگذارد، فضای خانه، ناامن می‌شود و افراد خانواده به سوی انواع بیماری‌های روانی و بزهکاری‌ها کشیده خواهند شد. از همین روست که پژوهشگران اجتماعی معتقدند: علت طلاق هر نسل را باید در ازدواج‌های نادرست نسل قبل جستجو کرد.

پس ازدواج درست را باید این گونه تعریف کرد: انتخاب عاقلانه، زندگی عاشقانه.

یکی از مهم‎‌ترین تدابیری که که شرع اسلام برای ایجاد و تعمیق عشق در نهاد خانواده اندیشیده است، رعایت کفویت(همانندی یا تناسب بین دو زوج) در انتخاب همسر است. بر اساس گزاره‌های دینی، سه عنصر اصلی در تحقق مفهوم کفویت دخالت دارند: ایمان و اخلاق و حیای دینی؛ یعنی بیش از هر چیز، تناسب از نظر دینی و اخلاقی، مورد توجه متون دینی بوده است.

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «هنگامی که خواستگاری که از دین و اخلاق او راضی هستید، به شما پیشنهاد ازدواج داد، با وی ازدواج کنید وگرنه در زمین، فتنه و فسادی بزرگی به پا می‌شود».(۹)

افزون بر این سه، به تعدادی همانندی فرعی دیگر، مانند همانندی در: فرهنگ و طبقه اجتماعی، سنت‌ها و ساختار خانوادگی، مزاج و شکل ظاهری، تحصیلات، شخصیت و رفتار‌های هیجانی و… نیز نیاز است.(۱۰)

صرف نظر از ملاک‌های دینی در گزینش همسر مناسب، به طور کلی، همسان همسری(کفویت)، به عنوان یک قاعده جهانی همسرگزینی، پذیرفته شده است. تشابه، تناسب یا همسانی در: مکان زندگی و تولد، طبقه اجتماعی، صفات اخلاقی و ویژگی‌های مزاجی و روان شناختی، مذهب و دین، سن و سال ویژگی‌های فرهنگی و نژادی، مورد تاکید بیشتر محققان قرار گرفته است.(۱۱)

اما باید توجه داشت که کفویت و همانندی، هر چند برای یک ازدواج عاشقانه لازم است، اما شرط کافی برای حصول عشق نیست و عوامل دیگری نیز برای زندگی عاشقانه، لازم هستند که در ادامه بیان می‌شوند.

۲ـ صاحب نظران اعتقاد دارند که کارکردهای اصلی خانواده،

عبارت‌اند از: همکاری در امور تولیدی و اقتصادی، هم‌فکری و همکاری در امور مربوط به تغذیه و بهداشت و دیگر کارهای خانه، تکمیل شدن و تکامل یافتن زن و شوهر در راستای تعامل اخلاقی واجتماعی و عقلانی، تولید مثل و داشتن فرزند، ارضا و اقناع میل جنسی، تامین امنیت روحی اعضای خانواده و پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان.(۱۲)

یکی از مهم‎‌ترین عواملی که سبب افزایش عشق و محبت همسران می‌شود، این است که حقوق یکدیگر را بشناسند، این حقوق را رعایت کنند و از آن تجاوز نکنند.

۳ـ اظهار محبت

در آموزه‌های اسلام، تاکید شده است که انسان باید با کسی ازدواج کند که دوستش دارد(۱۳) و نیز تاکید شده است که اظهار و ابراز عشق وعلاقه، بنیان خانواده را تقویت می‌کند و الفت بین زوجین را افزایش می‌دهد. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «هرگاه شخصی را دوست داشتی، دوستی خود را به او نشان بده؛ زیرا این کار، انس و الفت را بین شما پایدارتر می‌کند».(۱۴)

همسر به منزله بال انسان است که می‌توان با آن پرواز کرد. بنابراین باید همسر را باید بزرگ شمرد. دوست داشتن همسر، از اخلاق پیامبران است و باید این دوستی را بیان کرد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «این سخن مرد به زن خود که دوستت دارم، هرگز از دل زن بیرون نمی‌رود».(۱۵) در احادیث اسلامی، همچنین تاکید شده است که محبت کامل، با ایثار و دلسوزی و مدارا وگذشت و مساعدت و سخاوت و خوش‌رویی شناخته می‌شود.(۱۶)

شهید مطهری(ره) معتقد است که «اسلام، محبت عمیق و صمیمی زوجین به یکدیگر را محترم شمرده و به آن توصیه می‌کند»(۱۷) و شاید از همین روست که که اسلام بر رعایت اصل کفویت تاکید دارد؛ زیرا تناسب شخصیت، باعث درک متقابل دو طرف از یکدیگر و تفاهم می‌شود و تفاهم نیز زمینه‌ساز توافق اخلاقی است و همه این عوامل، زمینه‌ساز شعله‌وری عشق و علاقه همسران نسبت به یکدیگر است و در سایه این محبت است که آرامش و سکون، در خانواده حاکم خواهد شد و فضای مناسبی برای پرورش فرزندان سالم و صالح، فراهم خواهد آمد.(۱۸)

ویژگی‌های زندگی‌های عاشقانه

گری سمالی و جانت ترنت می‌گویند: زندگی عاشقانه، به فضای رویایی پس از اولین روزهای ازدواج و معاشقه‌های آن خلاصه می‌شود. به عبارتی دیگر، زندگی عاشقانه، نوعی رابطه صمیمی است که در آن هیچ کس چیزی جز عشق ـ یعنی شادی و رضایت ـ برای دیگری نمی‌خواهد».(۱۹) اما پیش از این، به نتایج تحقیقات آرتورآیرون، روان شناس آمریکایی اشاره کردیم که نشان می‌داد زندگی عاشقانه میان دو همسر، می‌تواند تا لحظه مرگ نیز به همان داغی روز اول بماند(۲۰) و طبعاً دوام چنین عشقی، بدون مراعات عوامل آن ـ که یاد کردیم ـ امکانپذیر نخواهد بود. بنابراین، ویژگی‌های زندگی عاشقانه ی پایدار را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:(۲۱)

۱ـ یک نوع رابطه سودمند است

زندگی عاشقانه، یک رابطه دوستانه است که هر روز بیش از پیش رشد می‌کند. دو همسر از زمانی که در کنار هم هستند، لذت می‌برند و تصور می‌کنند که نزد دوست‌داشتنی‎‌ترین فرد هستند. طرفین باید توجه خود را به یکدیگر معطوف کنند، نه این که در زمانی که با همسر خود هستند، به این فکر کنند که چه کار دیگری می‌توانستن انجام دهند. اگر می‌خواهند به پارک بروند، بهتر است تلفن همراه و یا کیف خود را همراه نبرند. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است ک«ثواب نشستن همسران در کنار یکدیگر، از ثواب اعتکاف در مسجد من، بیشتر است» و حتی «ظرف آبی که یکدیگر می‌دهند و لقمه‌ای که به دست یکدیگر می‌دهند، در نزد خداوند، پاداش دارد».(۲۲)

۲ـ فرایند پیوستگی روز افزون است

بسیاری از همسران، سعی می‌کنند که فضای خانواده خود را با غافلگیر کردن(سورپرایزکردن) طرف مقابل، عاشقانه کنند. مثلا او را به یک رستوران زیبا دعوت می‌کنند؛ اما وقتی طرف مقابل چندان خوشحال نمی‌شود، ناراحت می‌شوند. اما این موضوع، کاملاً طبیعی است؛ چون ممکن است یک چیز برای شما جالب و شگفت‌انگیز باشد، ولی برای همسرتان کاملاً عادی باشد. پس سعی کنید از او درباره چیزهای مورد علاقه‌اش بپرسید. اگر می‌خواهید او را به جایی دعوت کنید، بپرسید که او دوست دارد این ملاقات در کجا اتفاق بیفتد. اصلاً ببینید او دوست دارد که به یک رستوران برود یا دیدن یک نمایشگاه هنری یا قدم زدن در پارک یا حتی رفتن به یک زیارتگاه را ترجیح می‌دهد؟

فکر نکنید که اگر علایق همسرتان را بپرسید و بر طبق آن عمل کنید، نمی‌توانید او را غافلگیر کنید. شما می‌توانید یک یادداشت تشکر و ابراز محّبت در کیف او قرار دهید یا برایش پست کنید و او را غافلگیر کنید یا او را به دیدن یک فیلم دعوت کنید، یا شعر زیبایی برایش بخوانید و یا شاخه گلی به او تقدیم کنید و به تدریج، علاقه‌های او را شناسایی کنید.

۳ـ عرصه گفتگو و مشارکت است

برخی صاحب نظران معتقدند که عاشق بودن، شیرین‌تر از حق‌داشتن و ذی‌حق‌بودن است. پس اگر در زندگی مشترک، همواره بر این اصرار کنید که حق به جانب من است، عشق و گذشت را فراموش خواهید کرد. کانون خانواده، مکانی برای بخشش و خوشبخت کردن طرف مقابل است، نه مقابله و به دست آوردن امتیاز.(۲۳) پس سعی کنید خوش‌بین باشید و خطای دیگران را ببخشید و بدی‌هایش را فراموش کنید و در زندگی خانوادگی، هرگز دنبال مقصًر نگردید و از عبارت «تقصیر تو بود» و «تقصیر من نبود» و «تقصیر کی بود؟» استفاده نکنید و در عوض، در پی گفتگو و مشارکت در حل همه مشکلات خانواده باشید و در گفتگوهایتان، از صداقت و بیان ساده مشکلات خود و خانواده و ابراز احساسات واقعی‌تان بهره بگیرید.

مهارت‌های ایجاد یک زندگی عاشقانه

محیط خانه، مانند گلی است که تحت شرایطی خاص، شکوفا می‌گردد. خانه، زمانی آرامش‌بخش خواهد بود که محیط عاطفی آن سالم و سنجیده باشد. یک نکته مهم در این زمینه، آن است که به هر بحران و پیشامد، عکس‌العمل نشان ندهید و از عوامل اضطراب و مباحث اختلاف‌انگیز بپرهیزید.

ایجاد محیط عاطفی، پیش از آن که بستگی به عوامل خارجی داشته باشد، مستقیماً به خود ما بستگی دارد. مثلاً آموختن مهارت‌های زندگی و به ویژه مهارت‌های خویشتنداری و حتی قرار گرفتن مبلمان و نوع رنگ دیوار یا مکان فرش، در ایجاد یک محیط عاطفی، موثر است.(۲۴)

زوجین برای تحکیم بخشیدن روابط خود، قواعد زیر را باید در نظر داشته باشند:

۱- نسبت به یکدیگر متعهد باشند و فراموش نکنند که آنها مسئول هم هستند.

۲- نسبت به یکدیگر وفادار باشند.

۳- عشق، یک جاده دو طرفه است.

۴- در عشق دو جانبه، غرور و خودخواهی جایی ندارد. هر چه را که همسرتان می‌پسندد، شما هم همان را برای او بپسندید.

۵- ابراز عواطف، روابط را محکم می‌کند.

اگر به دنبال راه کارهایی برای ابراز عشق و علاقه به همسرتان هستید و می‌خواهید زندگی‌ای رویایی داشته باشید، موارد زیر به شما کمک خواهد کرد:

با ابتکار و سلیقه خودتان، یک کارت دعوت درست کنید و پس از نوشتن چند جمله زیبا و عاشقانه، همسرتان را به صرف شام یا ناهار دعوت کنید. نشانی خانه خودتان راـ که زیباترین و رویایی‎‌ترین مکان دنیاست ـ روی کارت بنویسید و آن را داخل کیف یا ماشین او بگذارید تا پس از خارج شدن از منزل، آن را ببیند.

اگر همسرتان همراه خود، خوراکی یا غذا به محل کار می‌برد، غذای مورد علاقه او را در یک بسته‌بندی زیبا قرار دهید و روی آن یک جمله زیبا و عاشقانه بنویسید.

ـ محبت خود را احتکار نکنید.

ـ احساس صمیمیت را افزایش دهید.

ـ تعطیلات را با هم باشید.

ـ به صدها روش به او بگویید که دوستش دارید.

پی‌نوشت‌ها

۱- فرهنگ نوین فارسی ـ عربی سید مصطفی طباطبایی، تهران:کتاب فروشی اسلامی، ۱۳۶۱، ص۴۴۰ـ ۴۴۱

۲- «در ستایش عشق زمینی »عبد الکریم سروش، مدرسه(فصل نامه) ، ش ۳(اردیبهشت ۸۵)، ص ۱۷

۳- دوستی در قرآن وحدیث، محمد محمد ری شهری، مترجم:سید حسن اسلامی، قم:دار الحدیث، ویرایش دوم، ۱۳۸۴، ص۱۷۱ـ ۱۷۷

۴- عشق، رمز حیات، محمود بهشتی، قم: نورین سپاهان، ۱۳۷۳، ص ۴۷

۵- در محض علامه طباطبایی، محمد حسین رخشاد، قم:سما قم، ۱۳۸۶، ص۲۲۸

۶- تفسیر الثعلبی(الکشف والبیان) ، ج ۷ص، ۲۹۹- گفتنی است که پاسخ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، هما ن آیه ۲۱از سوره روم است.

۷- ر. ک:مقاله «محققان عشق را با ام. آر. آی. به تصویر کشیدند »در پایگاه «خبر انلاین » به تاریخ ۱۳۸۷/۱۰/۲۱به نشانی aspx. 1976ـ http//www. khabaronline. ir/news

۸- مقدمه‌ای بر روانشناسی ازدواج، زهره رئیسی، اصفهان:مانی، ص ۲۶

۹- وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، قم:آل البیت، ۱۴۰۹ق، ج ۱۴، ص۱۵۱

۱۰- انتخاب عاقلانه، زندگی عاشقانه، مسعود غفاری، تهران:یاداوران، ۱۳۸۲، ص۲۷ـ ۳۰

۱۱- جامعه شناسی خانواده، باقر ساروخانی، تهران:سروش، ص۵۸

۱۲- آموزش جوانان در استانه ازدواج، علی اصغر احمدی ودیگران، تهران انجمن اولیا ومربیان، ۱۳۷۳، ص۱۲۲

۱۳- جوانی به امام صادق(علیه السلام)گفت:دختری را برای ازدواج دز نظر دارم؛ اما پدر ومادرم، دختری دیگری برایم در نظر گرفته اند. امام فرمود:«با این که دوست داری ازدواج کن »(بحار الانوار، جلد ۱۰۰، ص۲۲۵-) گفتنی است که امام صادق(علیه السلام)در جایی دیگر فرموده‌اند که:«هر کس با دیگری، صرفاًبه خاطر زیبایش ازدواج کند، هرگز به آنچه در پیش بوده است، نمی‌رسد »(میزان الحکمه با ترجمه فارسی، جلد ۶، ص۲۵۲)

۱۴- الکافی، محمبن یعقوی کلینی، تهران:دارالکتاب الاسلامیه، جلد ۲، ص۶۴۴- گفتنی است این توصیه، مربوط به دوستی هاست وحکم کلی است وشامل مراودات دو جنس مخالف(که درآستانه ازدواج هم نیستند)نمی شود

۱۵- وسائل الشیعه، جلد ۲۰، ص ۲۳

۱۶- ر. ک:راهنمای محبت، محمد محمدی ری شهری، مترجم:سید حسن اسلامی، قم:دارالحدیث، ۱۳۸۲

۱۷- اخلاق جنسی در اسلام وغرب، مرتضی مطهری، تهران:صدرا، ۱۳۶۸، ص ۸۱

۱۸- ر. ک:حکمت نامه خانواده، محمد محمدی ری شهری، قم:دارالحدیث، ۱۳۸۷

۱۹- www. tanzimekhanevadeh. ir

۲۰مقصود، پژوهش دانشگاه بروک استونی درایالات نیویورک است که بر اساس اسکن مغزی با دستگاه MRIانجام شده است وپیش از این، یاد کردیم

۲۱برای دیدن احائیث فراوانی که به مهارت «عاشقانه زیستن »مربوطند، به کتاب زیر، مراجعه کنید:همسر دوست داشتنی، مهدی خدامیان آرانی، قم:وثوق، ۱۳۸۷

۲۲- میزان الحکم که به ترجمه فارسی، جلد ۶، ص ۲۵۳، ذیل «زوج»

۲۳- مهارتهای زندگی، حسین خنیفرومژده پور حسینی، قم:مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران(هاجر) ، ۱۳۸۵، ص۱۴۲

۲۴- همان، ص ۲۰۲

منبع: حدیث زندگی؛ شماره۴۵؛  طیبه چراغی
برچسب ها: امام صادق همسرداری ‌خانواده محبت شهید مطهری خوش اخلاقی خوشرویی عشق زندگی عاشقانه گام ها طیبه چراغی عوامل تحکیم خانواده عوامل تحکیم زندگی عشق واقعی عشق مجازی عشق حقیقی گری سمالی جانت ترنت آرتور آیرون