پسندیده بودن مزاح، دلیل تـجـویـز جـسـارت و بی ادبی نیست. در هنگام شوخی نباید سخنان زشت، رکیک و دور از اخلاق اسلامی بر زبان انسان جاری شود؛ زیرا به تعبیر علی علیه السلام: سُنَّةُ الِّلئامِ قُبْحُ الْکَلامِ/ زشت گویی، شیوه فرومایگان است.

 کتاب «آداب معاشرت» به قلم آقایان «سید محمد مقدس نیا» و «محمد مهدی محمدی» به ابعاد مختلف معاشرت در موضوعات گوناگون پرداخته است که در شماره های مختلف تقدیم نگاه شما خوبان خواهد شد.

 حدود مزاح و شوخی

چـنـان که ذکر شد، مزاح و شوخی در حدّی که موجب از بین رفتن اندوه و شاد کردن مؤ من باشد و بـه گـناه، زیاده روی، جسارت و سخنان خلاف ادب کشیده نشود، کاری پسندیده است؛ آنچه در این باره از پیامبر اسلام و اولیای معصوم الهی به ما رسیده در همین محدوده است.

آنان زیاده روی در مزاح را همواره نکوهش کرده و آن را نشانه جهالت، حماقت و پستی دانسته اند. حضرت علی علیه السلام، طیّ سه سخن کوتاه به این واقعیّت چنین اشاره می کند:

(مـَنْ کـَثـُرَ مـِزاحـُهُ اسـْتـُحـْمِقَ (۱۲۰)، مَنْ کَثُرَ مِزاحُهُ اسْتُجْهِلَ (۱۲۱)، مَنْ کَثُرَ مِزاحُهُ اسْتُرْذِلَ (۱۲۲)

هر کس شوخی او بسیار شود، احمق، نادان و فرومایه می شود.

 چـنـان کـه اشاره شد، مزاح باید برای شاد کردن دیگران صورت گیرد. بنابراین، ا گر با شـوخـی کـردن مـوجـبـات رنـجـش دیگران فراهم آید، یا کسی مورد تمسخر قرار گیرد، ممنوع و نکوهیده است و چه بسا موجب کینه توزی و بروز دشمنی بین دوستان گردد. در این باره نیز امام علی علیه السلام فرمود:

(لِکُلِّ شَیْءٍ بَذْرٌ وَ بَذْرُ الْعَداوَةِ الْمِزاحُ) (۱۲۳)

برای هر چیز بذری است و بذر دشمنی، مزاح است.

رعایت ادب نیز از نکات مهمّی است که در همه حالات، از جمله هنگام مزاح باید به آن توجّه کرد.

پسندیده بودن مزاح، دلیل تـجـویـز جـسـارت و بی ادبی نیست. در هنگام شوخی نباید سخنان زشت، رکیک و دور از اخلاق اسلامی بر زبان انسان جاری شود؛ زیرا به تعبیر علی علیه السلام : سُنَّةُ الِّلئامِ قُبْحُ الْکَلامِ (۱۲۴) زشت گویی، شیوه فرومایگان است.

نکته دیگری که باید به آن توجّه داشت، این است که مزاح نباید برای انسان به صورت یک عادت همیشگی درآید، بگونه ای که همواره دنبال بهانه ای باشد تا با کسی شوخی کند، زیرا ایـن صفت، تصویر زننده ای از انسان در ذهن مردم ایجاد می کند، بطوری که مردم او را شخصی دلقک و بذله گو تصوّر می کنند و بین شوخیها و موضعگیری جدّی او فرقی نمی گذارند.

در این باره علی علیه السلام فرمود: (مَنْ جَعَلَ دَیْدَنَهُ الْهَزْلَ لَمْ یُعْرَفْ جِدُّهُ) (۱۲۵) هر کس شوخی را عادت خود قرار دهد، موضع جدّی او (از شوخی هایش، باز) شناخته نمی شود.

 آفات مزاح

شـوخـی کـردن بـدون رعـایـت حـدود و مـرزهـای یاد شده، آفاتی در پی دارد که بعضی را به اختصار ذکر می کنیم :

 ۱ ـ موجب آبروریزی انسان می شود. رسول خدا صلی اللّه علیه وآله فرمود:

(اَلْمِزاحُ تَذْهَبُ بِماءِ الْوَجْهِ) (۱۲۶)    شوخی آبرو را می برد.

ز شوخی بپرهیز ای با خرد  //  که شوخی تو را آبرو می برد

 ۲ ـ انسان را خوار می کند. حضرت علی علیه السلام فرمود:

(مَنْ مَزَحَ اسْتُخِفَّ بِهِ) (۱۲۷)    هر کس مزاح کند، خوار گردد.

 ۳ ـ آتش کینه را برمی افروزد و این در جایی است که شوخی تواءم با جسارت و توهین باشد. امام علی علیه السلام در این باره فرمود:

(اَلْمِزاحُ تُورِثُ الضَّغائِنَ) (۱۲۸)   شوخی، کینه ها را در پی دارد.

 ۴ ـ نـور ایـمـان را از دل مـی بـرد، زیـرا شـوخـی زیـاد، مـوجـب خـنـده زیـاد مـی شود و خنده زیاد دل را می میراند و انسان را از یاد خدا و آخرت غافل می کند.

امام کاظم علیه السلام فرمود:

(اِیّاکَ وَ الْمِزاحَ فَاِنَّهُ یَذْهَبُ بِنُورِ ایمانِکَ) (۱۲۹)   از شوخی بپرهیز که نور ایمان را از دلت می برد.

 ۵ ـ شخصیّت انسان را خدشه دار می کند. امام علی علیه السلام فرمود:

(افَةُ الْهَیْبَةِ الْمِزاحُ) (۱۳۰)   شوخی، آفت هیبت است.

 پی نوشت ها:

۱۲۰- شرح غررالحکم، ج ۵، ص ۱۹۵ .

۱۲۱- همان، ص ۱۸۳ .

۱۲۲- همان، ص ۲۰۰ .

۱۲۳- همان، ص ۲۴ .

۱۲۴- شرح غرر الحکم، ج ۵، ص ۱۲۷ .

۱۲۵- همان، ص ۲۲۷ .

۱۲۶- بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۵۸ .

۱۲۷- شرح غررالحکم، ج ۵، ص ۱۷۸ .

۱۲۸- بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۲۱۵ .

۱۲۹- همان، ج ۶۹، ص ۳۹۵ .

۱۳۰- شرح غررالحکم، ج ۳، ص ۱۰۶ .