ملااحمد نراقی فقيهى زمان‌شناس، مبتكر
اشتغال «ملااحمد نراقی» به امور اجتماعى و سياسى و سعى وى در طرح مباحث جديد فقهى به گونهاى كه با مسائل مستحدثه هماهنگ باشد، او را به فقيهى زمان‌شناس، مبتكر و مجدد كه حقايق زمان خود را به خوبى درك مىكرد، تبديل كرده بود.
۲۳ ربيع‌الثانى، برابر است با سالروز رحلت فقيه ربانی، «ملااحمد نراقی»، مؤلف «معراج‌السعادة»، در سال ۱۲۴۵ هجری قمری.
علامه ملااحمد نراقى، معروف به فاضل نراقى است. وى در چهاردهم جمادى‌الثانى، در سال ۱۱۸۵ ق در خاندان علم و فضيلت در نراق ديده به جهان گشود. وى دوران نوجوانى و جوانى را در شهر كاشان و در محضر پدر بزرگوارش محقق نراقى به تحصيل دورههاى مقدمات، سطح و خارج گذراند.
او از همان ابتدا با استعداد قوى و همت عالى و ذهن توانایى كه داشت، به سرعت مدارج علمى را طى كرده و خود شروع به تدريس كرد. وی از محضر اساتيدی هم‌چون آيت‌الله بحرالعلوم بهره گرفته است. وی در سال ۱۲۰۵ قمری به درجه اجتهاد نائل شد و همراه پدر بزرگوارش به عتبات عاليات مشرف و مراتب عالى تحصيلات حوزوى را در آن‌جا گذراند.
هنوز بيش از چهار سال از اقامت وى در نجف اشرف نمىگذشت كه به خاطر وفات پدر بزرگوارش به كاشان بازگشت و به جاى پدرش مسئوليت اداره حوزه علميه، تدريس و خدمت به مردم آن سامان را به عهده گرفت. ملااحمد نراقى در بين علماى قرون اخير از جايگاه خاصى برخوردار است.
وى در علوم مختلف، اصول فقه، حديث، رجال، درايه، رياضيات، نجوم، حكمت، كلام، اخلاق، ادبيات و شعر سرآمد علماى زمان خود بوده است. هوش سرشار، سهولت فراگيرى علوم متعدد، عمق تحقيق و وسعت تتبع و عنايات خاص الهى، او را در طول تاريخ دانشمندان شيعه به عنوان فقيهى كم‌نظير مطرح كرده است.
وى از همان دوران جوانى مسئوليت مرجعيت و رياست و زعامت دين و دنياى مردم كاشان و قسمت‌هاى وسيعى از ايران را بر عهده داشت و كلمات معاصرين و علماى پس از وى شاهد بر اين مطلب است. ايشان اشعار عرفانی فراوانی سروده است و در شعر، «صفايی» تخلص می‌كرد.
نام بعضى از شاگردان ملااحمد نراقی عبارتند از: شيخ مرتضى انصارى كه بين سال‌هاى ۱۲۴۱ تا ۱۲۴۴ در اواخر عمر شريف مولى احمد از محضر وى استفاده كرده است؛ برادر فاضل و دانشمندش محمدمهدى بن محمدمهدى نراقى، معروف به آقا بزرگ؛ سيدشفيع چابلقى؛ محمدحسن جاسبى؛ فرزندش محمد بن احمد، ملقب به عبدالصاحب و معروف به حجت‌الاسلام، داماد محقق قمى؛ برادرش ميرزا ابوالقاسم كاشانى و … .
اشتغال به امور اجتماعى و سياسى و سعى وى در طرح مباحث جديد فقهى به گونهاى كه با مسائل مستحدثه هماهنگ باشد، او را به فقيهى زمان‌شناس، مبتكر و مجدد كه حقايق زمان خود را به خوبى درك مىكرد، تبديل كرده بود.
نمونههایى از درك عميق از حقايق و تحقيق فراگير وى را در كتاب عوائدالايام مىتوان ديد. طرح مبحث ولايت فقيه از نمونههاى بارز اين ابتكارات است. وى برخلاف اكثر فقهاى قبل از خود كه به اين بحث به صورت يك مسئله فرعى و جزئى نگاه مىكردند و آن را در امور حسبيه و صرف موارد زكاة و خمس منحصر مىديدند، بين حكومت اسلامى و مبحث ولايت فقيه جمع كرده و آن را به صورت مفصل و منسجم مطرح كرده است.
از وی تأليفاتی به جای مانده است كه عبارتند از: مستندالشيعه فى احكام‌الشريعه، عوائد الايام، طاقديس، عين‌الاصول، شرحى بر تجريدالاصول، معراج‌السعادة، اسرارالحج، اجتماع امر و نهى، اساس‌الاحكام، سيف‌الامه، مناهج‌الاصول، مفتاح‌الاحكام، خزائن و يك ديوان شعر فارسى.
مرحوم احمد نراقی در ۲۳ ربيع‌الثانى سال ۱۲۴۵ ق در اثر بيمارى وبا كه نراق و كاشان و اطراف آن را فراگرفته بود، چشم از جهان فروبست. بدن مطهر او به نجف اشرف منتقل و در صحن علوی، جانب صحن مرتضوى و پشت سر مبارك مولى‌الموحدين على بن ابى‌طالب(ع) و در كنار قبر پدر بزرگوارش به خاك سپرده شد.
اما كتاب معراج‌السعادة نراقی در بين كتب اخلاقى، نامى آشنا و اثرى بسيار گرانقدر است كه از ديرباز هم در حوزههاى علميه و هم در محافل ادبى بين دانش‌دوستان، مورد استقبال و توجه بوده و همواره خاص و عام آن را مورد مطالعه قرار داده و از مطالب ارزنده آن بهره بردهاند، تا جایى كه پارهاى از مطالب آن به عنوان متن درسى در كتاب‌هاى درسى گنجانده شده است.
اصولا عنايت به مسائل اخلاقى و پيروى از الگوهاى صحيح اخلاقى يكى از ويژگی‌هاى جامعه اسلامى است و با تكيه بر اين امر مهم مىتوان بار سنگين مسئوليت‌هاى اجتماعى را به ثمر رساند. داشتن متونى قوى و سالم و بدور از تحريف و در عين حال شيوا و جذاب مىتواند در تحقق اين هدف مؤثر باشد.
به اعتراف همگان كتاب معراج‌السعادة از نظر محتوا و سبك و شيوایى بيان مطالب و تنوع موضوعات مطرح شده در زمينه مسائل تربيتى و اخلاقى، اثرى است در خور توجه و با اين‌كه قريب ۲۰۰ سال از تاريخ تأليف آن مىگذرد، هنوز تازگى خود را حفظ كرده و عطش جامعه در مورد آن فروكش نكرده است.
به طورى كه مرحوم نراقى در مقدمه كتاب اشاره كردهاند، كتاب «معراج‌السعادة» را كه در واقع ترجمه «جامع‌السعادات» مرحوم پدرش است، به درخواست فتحلعی‌شاه قاجار ـ البته با اصلاحات و اضافاتى به خاطر استفاده عموم ـ به رشته تحرير در آورده است.*
*منابع: معراج‌السعادة؛ مركز پژوهش‌های اسلامی صدا و سيما؛ نامداران راحل شيعه، كريم جوانشير.
خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)
