فشار قبر بعد از مرگ، یکی از حقایقی است که در روایات زیادی به آن اشاره شده است. اما سئوال این است که فشار قبر چیست و به چه شکلی بر انسان وارد می شود. در پاسخ به این سئوال ابتدا بخشى از كتاب آيت الله شجاعى از شاگردان برجسته علامه طباطبايى را مى آوريم:

«عالم برزخ در عين آنكه باطن عالم ماده و محيط بر آن است ولى داراى احكام، آثار و معيارهايى غير از احكام و آثار نظام دنيوى است. از اين رو، انسان با ورود به عالم برزخ با نظام و معيارهاى جديد و ناشناخته اى مواجه مى شود. انسانى كه در زندگى دنيوى موفق به تجريد و انقطاع نشده و اسير دنيا و تعلقات آن است با داخل شدن به برزخ و مواجه شدن با آن احكام و آثار نه تنها با يك نظام ناشناخته روبرو شده بلكه با از دست دادن مأنوس هاى دنيوى، در وحشت مى افتد و با فقدان آنچه كه او با آنها مأنوس بوده و تنهايى خود را با آنها جبران كرده و هستى و بقاى خود را با آنها و در آنها مى ديد، در فشار قرار مى گيرد،

فشار ى كه توصيف كردنى نيست، وضعيتى معلق توأم با وحشت و غربت، گويى در معرض خطر قرار گرفته و مثل اينكه خود را ندارد و در حال از دست دادن خويش است. اين وضعيت و حالات در بدو ورود دست به دست هم داده و دهشت، وحشت، سختى و فشار به خصوصى را براى انسان پيش مى آورد.

فشار برزخى يك مسأله عمومى است و هر انسانى با آن مواجه خواهد شد، مگر براى ارباب معنا، مهذبين، اهل انقطاع و مجاهدان جهاد اكبر كه به مجرد انتقال از دنيا با بهجت و سرور خاصى به نظامى كه با تمام وجود مشتاق آن بوده و به سوى آن كشيده مى شدند، وارد مى شود و به شهود جمال وجه حق كه مجذوب آن بودند بيش از پيش نائل شده و با كنار گذاشتن حجاب ماده و بدن بزرگترين مانع را از سر راه خود در طلب مقصود بر مى دارند.

اما غير از اينان همه با فشار برزخى روبرو خواهند شد، هر چند نوع و كيفيت فشار با توجه به مراتب انسان ها متفاوت خواهد بود چرا كه فردى كه انس و تعلق فراوانى به دنيا داشته و الفتى با آخرت ندارد و همواره در حال فرار از آخرت و مأنوسات آن بوده، از وحشت، اضطراب، سختى ها و فشار برزخى بيشتر نصيب خواهد داشت و در مقابل، كسى كه ارتباط كمى با دنيا داشته و همواره از دنيا رو به سوى آخرت فرار مى كرده و گرايش به عوالم بالا و ارزش هاى والاتر داشته است، از اين فشار اول برزخ كمتر برخوردار خواهد شد و به آسانى و با سرعت و بدون تكلف، دنيا و آنچه را در آن بوده فراموش كرده از آن منقطع شده و با آن نظام آشنا شده و از نعمت هاى برتر آن بهرمند و به راه خود ادامه مى دهد، به صورتى كه گويا با خلاص شدن از نظام پست دنيوى از زندان رهايى يافته و پر و بالش براى پرواز و صعود باز شده است.

البته با انس پيدا كردن به نظام جديد برزخى و برطرف شدن ألفت به دنيا و امور دنيوى، آن قسمت از فشارهايى كه از اين جهت در برزخ وجود داشت، برطرف مى شود. همچنين با از ميان رفتن برخى از آلودگى ها و ناپاكى ها، فشارهايى نيز كه از اين ناحيه در برزخ بود مرتفع مى شود. همين طور با انس روح با نظام برزخى و كم شدن ارتباط روح و بدن مادى و انصراف روح به عالم، احكام و آثار برزخ و اصل توجه روح به مسائل برزخ، فشارهايى كه از ناحيه اضطراب و دهشت از جهت نا آشنا بودن به نظام جديد، رخت بر خواهد بست. بنابراين سختى ها و فشار هاى برزخى به مرور كم شده و بر طرف مى شود.

البته اين در صورتى است كه روح در زندگى دنيوى خود، در صراط مستقيم باشد. اما اگر روح در زندگى دنيوى آلودگى هاى زيادى داشته باشد و به بيان ديگر اگر عصيان ها و طغيان ها ى ارواح به ظاهر مؤمن به مقتضاى نظام برزخى و احكام خاص آن بيش از حد بوده و در مجموع انجذاب به سوى حضرت حق به حكم نظام برزخى بر جانب آلودگى ها حاكم نباشد در اين صورت نتيجه عصيان ها را در برزخ ديده و در عذاب برزخى قرار گرفته و اين عذاب ها، سختى ها، گرفتارى ها و فشارها تا آخر نظام برزخى ادامه خواهد داشت. به بيان ديگر، وقتى فردى در حالى كه رنگ هاى عصيان و مخالفت با امر حق در اوست، وارد برزخ شده باشد، مسلما نظام برزخى روى او حساب خاصى باز مى كند و بعد از آزاد شدن از سختى ها ى اوليه برزخ كه يك مسئله عمومى است، باز با عذاب ها، گرفتارى ها و فشارهايى كه نتايج برزخى آلودگى ها و عصيان ها است، مواجه خواهد شد» (1)

اما باید گفت از مجموع روايات استفاده مى شود كه فشار قبر تابع گناهان است. و ميزان و مدت آن نيز تابع ميزان گناهان است. به همين جهت اختصاص به كفار و مشركين و جنايتكاران ندارد بلكه مؤمنان و نيكان نيز به اندازه گناهان كه از آنها سر زده ممكن است گرفتار فشار قبر شوند. فشار قبر براى چنين مؤمنينى سبب مى شود كه كفاره گناهان خود را در برزخ تحمل كنند تا در قيامت پاك باشند ولى براى جنايتكاران و كفار در قيامت عذابى سخت تر در انتظار شان است با توجه به مطالب كلى فوق، در روايات برخى امور به خصوص به عنوان چيزهائى كه باعث عذاب قبر مى شوند، شمرده شده است:

1- حق الناس:

حقوق مالى و غير مالى مردم را ضايع كردن از عواملى است كه موجب فشار و عذاب قبر مى شود. سخن چينى، غيبت، عيب جوئى و بد گوئى از مردم، عقوق والدين، رعايت نكردن حق همسر، خوردن مال حرام، ربا خوارى.(2)

2- بد اخلاقى:

بد اخلاقى با مردم يا خانواده و دوست و رفيق، از جمله چيزهائى است كه موجب عذاب و فشار قبر مى شود حتى اگر انسان از اولياى خدا باشد. همچنان كه در داستان سعد معاذ مشهور است.(3)

3- اجتناب نكردن از بول و نجاست:

مانند اين كه انسان ايستاده روى زمين سخت بول كند و به بدن و لباس ترشح كند وبعدا با همان بدن و لباس نماز بخواند. پرهيز نكردن از بول به عنوان يكى از عوامل فشار قبر در روايات ذكر شده است.(4)

4- نداشتن ولايت ائمه معصومين (ع):

اعتقاد نداشتن به ولايت امامان معصوم از جمله چيزهائى است كه موجب عذاب قبر مى شود.(5) همچنان كه به طور كلى گناهان و به خصوص برخى اعمال موجب فشار قبر مى شود به طور كلى كارهاى نيك و به خصوص برخى اعمال نقش به سزايى در آرامش روح در عالم برزخ و رهايى از فشار قبر دارد. مانند خدمت به مردم، نماز خواندن و به ويژه نماز شب، حج خانه خدا، صبر بر مشكلات و…

منابع:

1. عروج روح استاد شجاعى ص 76 تا 78 كانون انديشه جوان

2. بحارالانوار، ج 5، ص 265 و ج 6، ص 222 و 240 و 245 لئالى، ج 5، ص 88 بحار، ج 18، ص 324 محجه البيضاء، ج 5، ص 235

3. قابوس الرجال، ج 4، ص 343

4. بحار، ج 6، ص 245 و محجه البيضاء، ج 5، ص 235

5. بحارالانوار، ج 6، ص 262