در دین ما دو نوع شهید داریم؛ یکی شهید مَعرکه است، یعنی کسی که در میدان جنگ کشته شود که احکام خاص دارد ، مثلا نیاز به غسل ندارد ولی یک معنای دیگری از شهادت خیلی وسیع است و شامل افراد مختلف میشود.

در روایات چه کسانی را با اینکه در میدان جنگ کشته نشده اند، شهید خوانده است؟ در روایات به اقراد و گروهای مختلفی اشاره شده است که فقط به چند مورد اشاره می کنیم.

1- رسولُ اللّهِ(ص): مَن ماتَ على حُبِّ آلِ محمّدٍ ماتَ شَهیدا. ).پیامبر خدا(ص): هرکه بر دوستى آل محمّد بمیرد، شهید مرده است.

2- إمامُ علی(ع): المؤمنُ على أی حالٍ ماتَ، و فی أی ساعَةٍ قُبِضَ، فهُو شَهیدٌ. )امام على(ع): مؤمن، در هر حالى که بمیرد و در هر لحظه و ساعتى که جانش گرفته شود، شهید است.


3- بحار الأنوار عن زیدِ بنِ أرقم: قال الحسینُ بنُ علی(ع): ما مِن شِیعَتِنا إلّا صِدِّیقٌ شَهیدٌ قلتُ: أنّى یکونُ ذلک و هُم یمُوتُونَ على فُرُشِهِم؟! فقالَ: أ ما تَتلُو کتابَ اللّهِ:

«الذینَ آمَنُوا بِاللّهِ و رُسُلِهِ أُولئک هُمُ الصِّدِّیقُونَ و الشُّهَداءُ عِندَ رَبِّهِم»( )؟! ثُمّ قالَ(ع): لَو لَم تَکنِ الشهادَةُ إلّا لِمَن قُتِلَ بِالسَّیفِ لأَقَلَّ اللّهُ الشُّهَداءَ. ( )بحار الأنوار به نقل از زید بن ارقم: امام حسین(ع) فرمود: هیچ یک از شیعیان ما نیست، مگر این که صدّیق و شهید است.

عرض کردم: چگونه چنین چیزى ممکن است، در حالى که آنان در بسترهاى خود مى میرند؟ حضرت فرمود: مگر کتاب خدا را نخوانده اى:

«کسانى که به خدا و فرستادگان او ایمان آورده اند همانان صدّیقان و شهیدان در نزد پروردگارشان هستند»؟ سپس فرمود: اگر شهادت فقط اختصاص به کسانى داشت که با شمشیر کشته شوند در آن صورت خداوند شهدا را تقلیل داده بود.

در احادیث متعدد دیگر آمده است اگر کسی در راه دفاع از خود، در راه کسب روزی حلال ، در راه دفاع از مظلوم، در راه خدا ، در حوادث غیرمترقبه مثل سیل و … از دنیا برود شهید محسوب می شود.

نکته:
باید به این نکته دقت کنیم که شهیدان بر اساس اهداف و نیتها، درجات متفاوتی نزد خداوند دارند و به کاربردن عنوان شهید برای همه آنها به معنی یکسان بودن مقام آنها نیست؛ همانطور که در روایات داریم روز قیامت شهدا به مقام حضرت عباس غبطه می خورند.