سهل انگاری در احکام
برخی افراد در انجام وظایف خود سهل انگاری می کنند. به چند نمونه از آن ها اشاره می شود:
1. بقا بر تقلید، بدون اذن و داشتن مرجع زنده؛
2. عدول های سلیقه ای بدون ضابطه از مرجعی به مرجع دیگر؛
3. تیمم کردن در جایی که وظیفه، چیز دیگری است؛
4. نپوشیدن جوراب در برابر نامحرم توسط برخی خانم ها؛
5. نشسته خواندن نماز واجب برای کسی که امکان ایستاده خواندن دارد؛
6. خجالت و کم رویی برای انجام وظیفه ی شرعی؛
7. تأخیر در نماز اول وقت، بدون عذر شرعی؛
8. رعایت نکردن حجاب در برابر نامحرمان فامیل؛
9. به تأخیر انداختن نماز‌ها و روزه های قضا شده؛
10. نگرفتن روزه به‌خاطر گرمی هوا و بلندی روز یا کار سخت و…؛
11. سهل انگاری در تصحیح قرائت نماز و… .
گفتگوهای حرام
گفتگوی سازنده، رمز ارتباط، نشاط و کمال است و به آن سفارش شده؛ اما برخی از گفتگوها حرام است. به چند نمونه از آن اشاره می شود:
1. از جهت محتوا، مانند ناسزا، سخنان گمراه کننده، خلاف عفت عمومی و…
2. حرف های رکیک اگر مستلزم اهانت یا مشتمل بر حرام باشد.[1]
3. گفتگوی محرک و فسادآور، چه با نامحرم و چه با غیر آن مگر همسر.[2]
4. گفتگو با نامحرم درصورتی که همراه با لذت باشد؛ چه گفتگوی مستقیم و چه از طریق تلفن، موبایل و…[3]
لباس های حرام
لباس یکی از نیازهای انسان است که باید با شاخصه های زیر تهیه شود:
1. از پول حلال باشد و از پول ربا، رشوه و … نباشد؛[4]
2. محرک نباشد؛ همچون لباس کوتاه و تنگ؛[5]
3. لباس شهرت نباشد؛ همچون لباسی که از نظر رنگ یا دوخت، شخص را انگشت نما کند؛[6]
4. لباس مخصوص کفار و نیز مروج فرهنگ آنان نباشد؛ همچون لباس کشیشان، صلیب و…؛[7]
5. از نظر جنس نازک و برای مردان حریر خالص نباشد؛[8]
6. پوشیدن لباس مختص زن یا مرد، درصورتی که زیّ آنان قرار گیرد حرام است؛ مانند چادر برای مرد و کت و شلوار مردانه برای زن؛[9]
7. پوشیدن جوراب نازک برای زنان در برابر نامحرمان جایز نیست.
نگاه های حرام
1. نگاه به چهره ی آرایش کرده ی زن؛
2. نگاه به زیورآلات زن (نگاه به محل زینت)؛
3. نگاه به عکس بی حجاب زن آشنا؛[10]
4. نگاه به عکس های مهَیّج؛
5. نگاه با ریبه (ترس افتادن به حرام) به محارم؛[11]
6. نگاه كردن مرد به بدن نامحرم (چه با قصد لذت و چه بدون آن)؛[12]
7. نگاه کردن مرد با قصد لذت به بدن مرد ديگر و زن به بدن زن ديگر؛[13]
8. نگاه كردن به عورت ديگرى؛[14]
9. نگاه به داخل خانه ی دیگران؛[15]
10. نگاه تند به پدر و مادر؛
11. نگاه به فیلم های مبتذل و فاسد (فرقی بین متأهل و مجرد نیست)؛[16]
12. نگاه به چیزی که موجب ضرر به چشم است.
راه های محرمیت
زن و مرد از سه راه به یکدیگر محرم می شوند:
1. نسب و خویشاوندی؛
2. ازدواج دائم یا موقت؛
3. شیر دادن به کودک با شرایط خاص.
ازدواج و محرمیت
شکی نیست که با ازدواج برخی از نامحرمان، همچون پدرشوهر و مادرزن بر زن و شوهر محرم می شوند؛ ولی برخی از نامحرمان، محرم نمی شوند؛ همچون: نامادری به داماد و ناپدری به عروس، عموی داماد به عروس، خواهرزن به داماد، برادرشوهر به عروس و شوهرخواهر به خواهر.
شش نکته درباره ی حجاب
1. حجاب یکی از ضروریات دین، رعایت آن در برابر نامحرمان واجب و بی اعتنایی به آن گناه است؛ چه در برابر نامحرمان فامیل و چه نامحرمان غیرفامیل؛ چه در زمان شادی و چه در زمان عزا.
2. اگر موی زن به طور غیر عمد بیرون باشد، گناه نیست؛ ولی از زمانی که متوجه شد، باید خود را از نامحرمان بپوشاند.[17]
3. عادی بودن عدم پوشش نامحرمان در مقابل شخص، دلیل بر حرام نبودن بدحجابی و نگاه به نامحرم نیست.[18]
4. رفتن بدون حجاب به حیاط منزلی که در معرض دید نامحرم است، صحیح نیست. اگر احتمال دید هست، فرد باید حجاب خود را حفظ کند.[19] همچنین داخل خودرو اگر در معرض دید نامحرمان است، حفظ حجاب لازم است.
5. حدود پوشش تمام بدن است؛ جز گردی صورت و انگشتان دست تا مچ و باید به‌گونه ای باشد که جلب توجه نکند و نباید نازک، تنگ و کوتاه باشد.
6. نمایان بودن کف و روی پا در برابر نامحرمان جایز نیست؛ بنابراین کسانی که بدون جوراب در برابر نامحرمان ظاهر می شوند، کار حرامی انجام داده اند.[20]
اقسام نگاه به نامحرم
یکی از دستورهای قرآنی، کنترل نگاه است.[21] در یک دسته بندی می توان نگاه را به سه بخش تقسیم کرد:
1. نگاه اتفاقی و ناخواسته؛ این نگاه ـ گرچه مقدمات آن را خود شخص فراهم کرده باشد ـ حرام نیست؛ مثلاً شخص به اختیار خود به کوچه و بازار رفته و چشمش به نامحرمان افتاده است.[22]
2. نگاه عمدی به صورت نامحرم بدون قصد لذت و احتمال افتادن به گناه، بدون آنکه نامحرم آرایش کرده باشد، مانعی ندارد.[23]
3. نگاه با قصد لذت یا نگاه عمدی به بدن نامحرم حرام است و نمی توان با تعبیراتی مثل قصد بد نداشتن، نیت خواهر و برادری، دل پاک داشتن و… مشکل را حل کرد.
نگاه های مجاز
1. نگاه بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه به چهره ی زن نامحرم؛
2. نگاه بدون لذت به زن غیر مسلمان؛[24]
3. نگاه به زنان کهنسالی که هیچ گونه رغبتی در ازدواج با آن ها نیست (البته جاهایی که به طور معمول نمی پوشانند، مانند موها، گردن و)؛[25]
4. نگاه به زن نامحرم به قصد ازدواج با شرایط خاص (با لذت نگاه نکند، احتمال توافق ازدواج را بدهد، با نگاه کردن شناخت وی افزوده شود و مانعی برای ازدواج نباشد)؛
5. نگاه به زن نامحرم، هنگام ضرورت؛[26]
6. نگاه به عکس زن بدحجاب ناشناس؛
7. نگاه کودکان ممیز به نامحرمان (ولی بانوان باید بدن و موی خود را از آنان بپوشانند)؛[27]
البته جواز نگاه های فوق در صورتی است که با قصد لذت یا ترس افتادن به گناه نباشد.
دوستی با نامحرم
1. دوستی با نامحرم از نظر قرآن حرام است؛ چه با اطلاع و اجازه ی پدر باشد و چه بدون اجازه ی وی، چه با هدف ازدواج باشد و چه نباشد،[28] چه دوستی با نامحرم فامیل باشد چه غریبه، چه قصد بدی در کار باشد، چه نباشد و چه با انگیزه های خیرخواهانه باشد، همچون راهنمایی دیگران، آموزش علمی، رفع افسردگی، چه نباشد، چه در محیط کاری با همکاران باشد و چه در محیط های آموزشی و دانشگاهی.
2. وساطت در دوستی های نامشروع نیز حرام است.
3. وعده و قرار با چنین دوستانی حرام و سفر برای دیدار آن ها سفر معصیت است؛ باید در چنین سفرهایی نماز را کامل خواند. قرآن می فرماید: «لاتُواعِدُوهُنَّ سِرّاً؛[29] پنهانى با آن ها قرار نگذاريد.»
4. اظهار دوستی به جنس مخالف جایز نیست؛[30] حتی نباید کلمات خاصی را که برای محارم به کار می رود در رابطه با آنان مطرح کرد.
پرسش: اگر کسی به جنس مخالف بگوید دوستت دارم، چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست؛ چون ترس افتادن به گناه در میان است.[31]
5. رابطه ی دوستی زن و مرد نامحرم حرام است.[32]
6. دوستی زن و مرد نامحرم، نامه نگاری و تماس تلفنی با یکدیگر از نظر همه ی مراجع حرام است.[33]
تماس بدنی با نامحرمان
یکی از خط قرمزها و حدود ارتباط با نامحرمان، تماس بدنی با آنان است. در این زمینه به چهار نکته اشاره می شود:
1. هرکس که نگاه کردن به او جایز نیست، تماس بدنی با او نیز جایز نیست؛ حتی زنان کهنسالی که نگاه کردن به آنان جایز است، تماس بدنی با ایشان حرام است.[34]
2. تماس بدنی از روی لباس بدون قصد لذت مانعی ندارد.[35]
در نتیجه دست دادن با دستکش به نامحرم یا برخورد بدنی از روی لباس در وسایل نقلیه و اجتماعات عمومی، بدون قصد لذت مانعی ندارد.
3. برخورد دست زن به دست مرد نامحرم هنگام پول دادن در خرید و فروش ها، ولو در حد برخورد انگشتان دست حرام است.[36]
4. هنگام ضرورت و ناچاری مثل معالجه، نجات غریق و… تماس اشکالی ندارد؛ ولی باید به حد ضرورت اکتفا کرد.[37]
حدود محرمیت
بعضی از مردم گمان می کنند وقتی زن و مردی با هم محرمند، می توانند به هر نحوی با هم معاشرت کنند؛ در حالی که محارم نیز باید بخشی از شرایط را رعایت نمایند؛ برای مثال خواهر نباید به بهانه ی محرم بودن، جلوی برادر با هر لباسی که دوست دارد رفت و آمد کند. برخی از این حدود عبارتند از:
1. اجازه گرفتن در ورود به اتاق شخصی افراد؛
2. پوشش مناسب؛
3. حفظ حریم در گفتگوها؛
4. جدا کردن محل خواب دختربچه و پسربچه.
چهار نکته درباره ی زینت در برابر نامحرم
1. آرایش و زینت در برابر مرد نامحرم حرام است.[38]
2. هر چیزی که عرفاً زینت حساب شود، باید از دید نامحرم پوشیده شود؛ چه به قصد زینت باشد و چه نباشد، چه زیبا باشد یا نباشد.[39]
3. مصادیق زینت عبارت اند از: النگو، دست بند، گردن بند، لاک زدن، سرمه کشیدن، استفاده از هر نوع لوازم آرایشی و…
سؤال: اگر در جایی شک کنیم که چیزی از موارد زینت است یا نه، تکلیف چیست؟ آیا باید پوشانده شود؟
پاسخ: خیر، پوشاندن آن واجب نیست.
4. زینت کردن زن در عده ی وفات حرام است.[40]
نگاه کردن به عکس نامحرم
1. زنان می توانند به عکس مردان ـ چه بشناسند و چه نشناسند ـ نگاه کنند؛ مشروط بر اینکه به قصد لذت نباشد.[41]
2. جایز نیست انسان عکسی را که می داند دیدن آن برای دیگری حرام است، به کسی نشان دهد.[42]
3. دیدن عکس دوران کودکی زن نامحرم، اگر موجب هتک و تحریک نشود اشکال ندارد.[43]
4. مرد می تواند برای آگاهی از زیبایی دختری که می خواهد با او ازدواج کند، عکس او را ببیند؛ گرچه او را بشناسد.[44]
5. نگاه به عکس های مبتذل با قصد لذت و ریبه حرام است؛ ولو او را نشناسد.[45]
6. خرید، فروش و نگهداری عکس های مبتذل حرام است و باید آن ها را از بین برد.[46]
7. مرد می تواند به عکس نامحرمی که حجاب خود را کاملاً رعایت کرده نگاه کند و اگر عکس بدون حجاب کامل باشد و او را بشناسد، نباید نگاه کند.[47]
8. اگر خانمی بداند چنانچه بدون حجاب کامل عکس بگیرد، عکس او در بین فامیل پخش می شود (مانند مجلس عروسی، جشن تولد) و نامحرم او را می بیند، جایز نیست بدون حجاب، عکس بیندازد.[48]
9. نصب عکس های زنان نامحرم نیمه عریان در خانه که دیدن آن بر دیگران حرام است، جایز نیست.[49]
10. اگر محرم عکس بی حجاب را بگیرد، ظاهر کردن آن به دست نامحرمی که صاحب عکس را می شناسد، حرام است.[50]
11. نگاه کردن به آلبوم های عکس خانوادگی که در آن عکس فامیل بدون حجاب قرار دارد جایز نیست.[51]
اختلاط با نامحرمان
اختلاط با نامحرمان جز برای پیرزنان مکروه و اگر در معرض فساد باشد، حرام است؛[52] اما این امر در چند جا حرام است:
1. اختلاط با نامحرمان در جایی که زنان، پوشش کافی ندارند؛ همچون: برخی از عروسی ها، میهمانی ها و بیمارستان ها که زنان بستری هستند.[53]
2. در جمع هایی که زنان زینت کرده اند؛ همچون مجالس عروسی و جشن تولدها.
3. اختلاط در مراکز کاری، ورزشی یا برخی کلاس های به اصطلاح آموزشی که وضعیت مطلوبی ندارد و به نحوی مفسده در چنین جمع هایی وجود دارد.
4. اختلاط در مسائلی همچون رقص زن و مرد.
5. جلب توجه و خودنمایی در محیط های مردانه و زنانه.
نامحرمان فامیل و غریبه
در نامحرم بودن، فرقی بین فامیل و غریبه نیست. برخی در برابر نامحرمان غریبه رعایت لازم را دارند؛ ولی در برابر نامحرمان فامیل حدود شرعی را رعایت نمی کنند. عادی شدن روابط محرم و نامحرم، همچون ارتباط همکاران شغلی، استاد و شاگرد، دکتر و پرستار و… نشانه ی محرمیت نیست.
خلوت با نامحرم
1. حضور مرد و زن نامحرم در جای خلوتی که کس دیگری نمی تواند وارد شود، جایز نیست و ماندن در آن مکان حرام است.[54]
2. کار کردن زن و مرد نامحرم در مکان خلوتی که دیگران نمی توانند وارد شوند، اگر خلوت با نامحرم صدق کند یا خوف وقوع در حرام باشد، جایز نیست.[55]
3. اگر در مکان خلوتی که دو نامحرم حضور دارند، شخص دیگری بتواند وارد شود، حتی بچه ی ممیز، اشکال ندارد.[56]
ارتباط تلفنی با نامحرمان
یکی از منکرات تلفن و موبایل، ارتباط نامشروع با نامحرم است. در این رابطه، پرسش های زیادی مطرح شده که به چند نمونه از آن ها اشاره می شود:
پرسش: مکالمه ی تلفنی بین پسر و دختر برای دوستی چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست.[57]
پرسش: مكالمه ی تلفنى پسر و دختر و مراوده ی طرفين برای دوستى، چه حكمى دارد؟ اگر اينگونه امور مقدمه اى براى تحقيق درباره ی ازدواج باشد چه صورتی دارد؟
پاسخ: جايز نيست؛ مگر به مقدارى كه براى تحقيق در ازدواج ضرورت دارد.[58]
پرسش: برای ازدواج با دختری ارتباط تلفنی دارم، حکم آن چیست؟
پاسخ: ارتباط مستمر جایز نیست.[59]
پرسش: خریدن شارژ تلفن برای نامحرم چه حکمی دارد؟
پاسخ: هرچند هدیه دادن به نامحرم اشکال شرعی ندارد، چون این کارها غالباً مقدمه ای برای روابط نامشروع با نامحرم است، جایز نیست.
اظهار عشق و محبت بین دختر و پسر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، مانند مکالمه ی تلفنی حرام است.[60]
فرستادن پیامک به نامحرم به صورت طبیعی اشکال ندارد؛ ولی ممکن است به تدریج حالت هوسرانی و گناه پیدا کند؛ لذا باید از پیامک زدن به نامحرمان خودداری کرد.
پرسش: نوشتن و تلفظ کلماتی همچون «دوستدار شما»، برای نامحرمان چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر این کلمات شهوت انگیز باشد، باید اجتناب شود.[61]
پرسش: حکم صحبت کردن تلفنی یا حضوری دختران و پسران که باعث ایجاد نوعی احساس در دو طرف می گردد، چیست؟
پاسخ: جایز نیست.[62]
چهار نکته درباره ی شب نشینی
شب نشینی امر مباحی است که با در نظر گرفتن شرایطی مانع ندارد:
1. همراه با گناه نباشد؛ مانند غیبت، موسیقی و…؛
2. همراه با مزاحمت برای دیگران نباشد؛
3. محرم و نامحرم رعایت شود؛
4. واجب فوت نشود (کسی که می داند یا احتمال می دهد به دلیل شب نشینی نمازش قضا می شود، نباید زیاد در شب نشینی ها شرکت کند).
پی نوشت ها:
————————————————————————–
* پژوهشگر و مبلغ نخبه ی دفتر تبلیغات اسلامی.
[1]. فاضل لنکرانی،جامع المسائل، ج 1، س 2241.
[2]. سیدمحمد کاظم طباطبایی، عروة الوثقی، ج 2، نکاح، م 39.
[3]. استفتائات بهجت، ج 4، ص 195 و محسن محمودی، مسائل جدید، ج 2، ص 33.
[4]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، م 2286.
[5]. فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج 2، ص 403، س 1067.
[6]. توضیح المسائل مراجع، ج 1، م 845.
[7]. سیدمسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد، ص 99.
[8]. توضیح المسائل مراجع، ج 1، م 834.
[9]. همان، م 846.
[10]. مکارم شیرازی، احکام بانوان، ص 33، س 44 و 45.
[11]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، م 2437 و 2438.
[12]. همان، م 2433.
[13]. همان، م 2438.
[14]. همان، م 2436.
[15]. گلپایگانی، مجمع المسائل، ج 1، ص 534، م 18 و سیدمسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد، ص 155.
[16]. صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1329و آیت‌الله خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، س 1199.
[17]. توضیح المسائل مراجع، م 2435.
[18]. سیدمحمدکاظم طباطبایی، عروة الوثقی، ج 2، نکاح، م 31.
[19]. احکام نگاه و پوشش، پرسش های برگزیده ی دانشجویی، ش 18، ص 95.
[20]. سید مسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد، ص 110.
[21]. نور، آیات 30 و 31.
[22]. استفتائات مکارم، ج 2، س 1036.
[23]. توضیح المسائل مراجع، م 2433.
[24]. امام خمینی، تحریرالوسیله، ج 2، ص 244، م 27 (یجوز النظر الی نساء اهل الذمه بل مطلق الکفار مع عدم التلذذ و الريبة…) و استفتائات سبحانی، ص 315، س 971.
[25]. سیستانی، منهاج الصالحین، ج 3، م 18.
[26]. امام خمینی، تحریرالوسیله، ج 2، ص 35 (و منها معارضته کل ما هو اهم فی نظر الشارع…).
[27]. توضیح المسائل مراجع، م 2435.
[28]. استفتائات مکارم، ج 2، س 1049 و 1075.
[29]. بقره، آیۀ 235.
[30]. آیت الله خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، س 640 ، 651 و 776 و صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1661.
[31]. آیت الله خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، س 776؛ صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1661 و استفتائات مکارم، ج 2، س 1049 و 1075.
[32]. محسن محمودی، مسائل جدید، ج 5، ص 73.
[33]. همان، ج 5، ص 53.
[34]. سیدمحمدکاظم طباطبایی، عروةالوثقی، ج 2، فصل نکاح، م 47 و امام خمینی، تحریرالوسیله، ج 2، نکاح، م 20.
[35]. همان، ص 637.
[36]. استفتائات مکارم، ج 2، ص 32، س 1027.
[37]. امام خمینی، تحریرالوسیله، ج 2، ص 243 و سیدمحمدکاظم طباطبایی، عروة الوثقی، ج 2، ص 672 .
[38]. توضیح المسائل مراجع، م 2439.
[39]. فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج 1، س 1707 و مکارم، احکام بانوان، ص 19.
[40]. محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ج 32، ص 276.
[41]. سید مسعود معصومی، احکام روابط زن و شوهر، ص 44.
[42]. همان، ص 79، س 62.
[43]. تبریزی، صراط النجاه، ج 1، س 889 و سیدمسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد، ص 80.
[44]. احکام نگاه و پوشش، پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، ج 16، ص 235.
[45]. سید مسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد، ص 44.
[46]. استفتائات بهجت، ج 4، ص 526، س 6339 و محسن محمودی، مسائل جدید، ج 3، ص 83 و 199.
[47]. همان، ص 44.
[48]. همان، ص 258.
[49]. همان، ص 46.
[50]. استفتائات امام خمینی;، ج 3، بهجت، حجاب، س 15؛ آیت الله خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، س 1188؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج 1، س 1730 و مکارم، استفتائات جدید، ج 1، س 798.
[51]. توضیح المسائل مراجع، م 2453.
[52]. سیدمحمدکاظم طباطبایی، عروة الوثقی، ج 2، ص 805 ، م 49.
[53]. سیدمسعود معصومی، احکام روابط زن و مرد، ص 246.
[54]. توضیح المسائل مراجع، م 2445 و آیت الله خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، م 631.
[55]. محسن محمودی، مسائل جدید، ج 5، ص 51.
[56]. استفتائات بهجت، ج 4، ص 188، س 5262.
[57]. مکارم، استفتائات جدید، ج 2، ص 357، س 1049.
[58]. همان، س 652؛ استفتائات خامنهاى، س 782؛ امام خمینی، تحريرالوسيله، ج 2، نكاح، م 29 و مکارم، احکام بانوان، ص 182، س 652.
[59]. استفتائات بهجت، ج 4، س 5492.
[60]. مکارم، استفتائات جدید، ج 2، س 1049.
[61]. استفتائات بهجت، ج 4، س 5290.
[62]. همان، س 5293
