معرفی اجمالی امام
امام محمد باقر(علیه السلام) امام پنجم شیعیان معروف به باقرالعلوم(علیه السلام) ملقب به ابو جعفر(علیه السلام) نام پدر علی (علیه السلام) نام مادر بزرگوارشان فاطمه دختر امام حسن(علیه السلام)[1] محل ولادت مدینه منوره تاریخ ولادت در روز جمعه اول ماه رجب سال 57 و 58 قمری[2] مدت امامت 19 سال و مدت عمر 57 سال سال شهادت 7 ذیحجه سنه 114 هجری[3]محل شهادت مدینه منوره و محل دفن بقیع.[4]

جایگاه و منزلت امام محمد باقر نزد فریقین:
امام پنجم در علم و زهد، فضایل اخلاقی سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود و مقام بزرگ علمی و اخلاقی آن حضرت مورد تصدیق و اعتراف دوست و دشمن قرار داشت به اندازه ای روایات و احادیث در زمینه های فقهی، تفسیر، تاریخ اسلام و انواع علوم، از آن حضرت به یادگار مانده است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) به جا نمانده بود.[5] کتب و تألیف های دانشمندان  بسیاری از اهل سنت همچون طبری، بلاذری، سلامی، خطیب بغدادی، ابو نعیم اصفهانی، و همچنین مکتوبات همچون مؤطأ مالک،  سنن ابن داود، مسند ابی حنیفه، مسند مرزوی، تفسیر زمخشری، و کتب بی شمار دیگری گر است از سخنان ارزشمند امام پنجم و همه جا «قال محمد بن علی» و قال محمدالباقر» به چشم می خورد.[6]

ان حجر هیتمی در خصوص دریای فضایل و کمالات امام محمد باقر(علیه السلام) می نویسد: محمد باقر به اندازه ای گنجهای پنهان و معارف و دانشها را آشکار ساخته،  حقایق احکام و حکمتها و لطایف دانشها را بیان نموده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همین جاست که وی را شکافنده و جامع علوم و بر افرازنده پرچم دانش خوانده اند.[7]

اوصاف  ویژگی های اخلاقی امام محمد باقر(ع)
امام محمد باقر(علیه السلام) دارای خصال ستوده و مؤدب به آداب  اسلامی بودند، سیرت و صورتش ستوده بود. پیوسته در زندگی فردی و اجتماعی خود لباس تمیز و نو می پوشید. و جامع کمالات عبادی و اخلاقی به شمار می آمدند:

1-امام باقر(ع) فاتح قله عبودیت و بندگی:
از جمله اوصاف و ویژگی های عالی امام محمد باقر(علیه السلام) که همچون ستاره ای درخشان در زندگی این امام همان نور افشانی می کند عبودیت و بندگی ایشان می باشد که حتی علمای اهل سنت نیز به آن اعتراف داشته اند: ابن عساکر از مدائنی نقل می کند: «در حالی محمد بن علی بن الحسین در آستانه کعبه ایستاده بود، شخصی اعرابی بر ایشان وارد شد و به حضرت عرضه داشت: آیا هنگامی که خدا را عبادت می کنی مشاهده نموده ای؟ حضرت و کسانی که دور او بودند، سرها را به زیر افکندند. آنگاه حضرت سر خود را بلند کرده و به او فرمود: من خدایی را که نبینم را عبادت نمیکنم: او عرض کرد چگونه او را دیده ای؟ حضرت فرمودند: دیده ها با چشمانشان او را ندیده است، بلکه قلبها به حقایق ایمان او را دیده است. خداوند به حواس درک نمی شود و به مردم قیاس نمیگردد. به نشانه ها معروف و به علامات توصیف شده است. و در قضاوتش ظلم نمیکند از اشیاء جدا و اشیاء نیز از او جداست. هیچ چیز همانند او نیست. این است آن خدایی که به جز او خدایی نیست. اعرابی گفت: خداوند داناتر است که کجا رسالتش را قرار دهد».[8]

2-جود و سخاوت امام محمد باقر(ع):  
یکی از مهمترین و بارز ترین صفات و اوصاف الهی و طلایی امام محمد باقر(علیه السلام) جود و سخاوت است. سخاوت و  گشاده دستی یکی از  ویژگی اخلاقی و قرآنی مهمی است که بار ها در آیات متعددی مورد و سفارش قرار گرفته است، « مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في‏ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ؛[بقره/261] مثَل آنان كه مال خود را در راه خدا انفاق مى‏كنند، مثَل دانه‏اى است كه هفت خوشه برآورد و در هر خوشه‏اى صد دانه باشد. خدا پاداش هر كه را كه بخواهد، چند برابر مى‏كند. خدا گشايش‏دهنده و داناست». به اذعان و اعتراف حتی عالمان اهل سنت امام محمد باقر(علیه السلام) به خوبی معدن این ویژگی اخلاقی بودند: اسود بن کثیر می گوید: نزد محمد بن علی(علیه السلام) از فقر و جفای برادران شکایت نمودم. حضرت فرمودند: بد برادری است کسی که تو را در حال بی نیازی رعایت نموده و حال فقر تو را رها می نماید: آنگاه به غلام خود دستور  داد تا کیسه ای که در آن هفتصد درهم بود آورد و به فرمود: این را خرج کن و هرگاه تمام کردی مرا خبر ده….»[9]

سخن آخر:
امامان معصوم(علیهم السلام) بخصوص امام محمد باقر(علیه السلام) در قله کمالات و فضایل اخلاقی بودند به طوری که نه تنها دوستان و شیعیان ایشان بلکه حتی کسانی که پیرو عقیده و مسلک ایشان نبودند نیز به دریای کمالات ایشان اعتراف داشتند.

پی نوشت ها:
[1]. المفید، الارشاد: ج۲، ص۱۵۵.
[2]. بحار الأنوار:،ج‏46،ص212.
[3]. فرق الشیعة: ص۶۱.
[4]. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی: ص305.
[5]. همان: ص306.
[6]. همان.
[7]. همان: به نقل از الصواعق المحرقه: ص 201.
[8]. مرجعیت دینی اهل بیت(علیه السلام) علی اصغر رضوانی: به نقل از تاریخ ابن عساکر، ص 147و 148.
[9]. صفه الصفوه: ج2، ص112.