یکی از موضوعات مهم در زندگی مومن، داشتن همت بلند است؛ در آموزه های دینی در این مورد مطالبی بیان شده است. این موضوع چنان مهم است که خداوند متعال با وجود اینکه تمام کمالات متعالی و عالی را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عطا کرده است، اما در عین حال به ایشان دستور می دهد که برای علم بیشتر و کمال علمی بیشتر از خداوند طلب کند. و می فرماید: «… قُلْ رَبِّ زِدْنی عِلْماً»[1] «… بگو پروردگارا علم مرا افزون کن»

پس بلند همتی، خود موضوعی است که استثنا پذیر نیست و همه حتی اول مخلوق عالم، باید برای بدست آوردن آن، بلند همتی کند و مراتب بالاتر را بخواهد.
در غیر معصومین علیهم السلام نیز اینگونه است که هر کسی که زیارت عاشورا می خواند مقاماتی را از خداوند متعال درخواست می کند؛

از جمله مقاماتی که زائر اباعبدالله الحسین علیه السلام، از خدا می خواهد آن است که: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِی مَقَامِی هَذَا مِمَّنْ تَنَالُهُ مِنْکَ صَلَوَاتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ»
خدایا! در این مقام، که مصیبت شهادت امام بر جانم نشسته، مرا جزء کسانی قرار ده که از طرف تو صلوات و رحمت و مغفرت دریافت کرده‌اند.»

1. بلند همتی در دعا:
از این فراز از زیارت عاشورا، بلند همتی فهمیده می شود؛ یعنی زائر از خداوند متعال در مقامی که الآن حضور دارد، مقامات بالاتر را خواهان است؛

جایگاه این مقامِ حاضر
مقامی که در آن الآن حضور دارد، مقام زیارت سیدالشهداء علیه السلام، مقام نائل آمدن به حضور در مجلس ایشان، و مقام عزادار بودن و توفیق اشک ریختن در مظلومیت ایشان است.

اگرچه این مقام، مقام کمی نیست، مقامی است که یکی از کارهای مهم فرشتگانی است که شب و روز در حال انجام آن هستند و علاوه بر زیارت سیدالشهداء، بر مظلومیت ایشان ناله و گریه می کنند و اشک می ریزند، اما با این وجود، مومن از خداوند مقام بالاتر از آن را نیز خواهان است؛ و آن مقام، مقام سه گانه ی صلوات و رحمت و مغفرت است.

۲. درخواست مقامات بالاتر:
زائر از خدا می خواهد که سه مقام را به وی عنایت کند، و آن مقام صلوات، رحمت و مغفرت است.

۳. خداوند، رساننده ی انسان به مقام بالاتر:
از عبارت ممن تناله منک، بر می آید که رساننده ی انسان به مقام بالاتر، خود خداست، و او افراد دیگر را نیز بدین مقام رسانده است؛ چون زائر درخواست می کند که خدایا، مرا جزء کسانی قرار بده که تو آنها را به این سه مقام رسانده ای.

مقامات سه گانه درخواست شده:
اما اینکه این سه مقام چه جایگاهی دارند، بطور مختصر بدان می پردازیم:

مقام اول: صلوات
مقام صلوات از ابعاد مختلف قابل بررسی و موشکافی است؛ اما از بُعد رابطه صلوات با خدا، فرشتگان و انسانها می تون گفت که در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده که: «اَلصَّلاَةُ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَحْمَةٌ وَ مِنَ اَلْمَلاَئِکَةِ تَزْکِیَةٌ وَ مِنَ اَلنَّاسِ دُعَاءٌ»؛[2] «صلوات از جانب خداوند رحمت است و از سوی ملائکه تزکیه و از سوی مردم، دعاست»

با توجه به این حدیث، صلواتی که خداوند بر مخلوقات می فرستد، رحمت است؛ صلوات خدا یعنى نورانى کردن و اگر این فیض قطع شود و خداوند بر کسى درود نفرستد، او در ظلمت خواهد ماند.

صلوات فرشتگان بر آدمیان و مومنین به معنای تزکیه است؛ اما این تزکیه در مورد معصومین علیهم السلام، به معنای اقرار به پاکی آنان است؛ اما تزکیه نسبت به غیرِ معصومین علیهم السلام، به معنای آن است که خدایا زائر را در معرض پاکی قرار بده، و او را پاک کن.

اما صلوات مردم، دعا برای اهل بیت علیهم السلام است که خدایا مقام ایشان را ترفیع بده.

مقام دوم: رحمت
رحمت خداوند، همان رحمت رحیمیه ی اوست که زائر درخواست درک آن را از خدا دارد.

رحمت خدا بر غضبش، غلبه دارد؛ بگونه ای که قرآن می فرماید: «عَذَابِى أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَآءُ وَرَحْمَتِى وَسِعَتْ کُلَّ شَىْ‏ءٍ»[3] عذابم را به هر کس که بخواهم (و مستحقّ باشد) مى‏ رسانم، و(لى) رحمتم همه چیز را فرا گرفته است.

عذاب خدا، برای برخی است اما رحمت او وسیع و فراگیر است.

راهکار رسیدن به رحمت الهی
اما آنچه برای ما کاربردی است، اینکه راهکار بدست آوردن رحمت الهی چیست؟

برای دریافت رحمت الهی به دو راهکار اشاره می کنیم:

1. رحم کردن به اهل زمین:
انسان مومن بخوبی باید بداند، که هر کاری انجام می دهد، در دنیا بازتابش را خواهد دید، پس اگر می خواهد خداوند به او رحم کند، او نیز باید با مخلوقات خدا، مهربان باشد، و این همان قانون سنخیت است که می توان با رحم کردن بر بندگان خدا، باعث جلب رحمت الهی شد؛

چنانچه در حدیثی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده که: «اِرحَمُوا مَن فی الأرضِ یَرحَمْکُم مَن فی السماءِ.[4] به ساکنان زمین رحم کنید تا آن که در آسمان است به شما رحم کند.»

کسی که به دیگران ترحم نمی کند، انتظار ترحم را از دیگران نداشته باشد.

رحمت در سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم)
سیره ی نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همیشه با رحم کردن به دیگران همراه بود. ایشان، امام حسن و امام حسین علیه السلام را می بوسید، یک بار فردی به نام اقرع بن حابس به ایشان گفت: من ۱۰ فرزند دارم، یکی را تاکنون یکبار هم نبوسیده ام، حضرت به او فرمود: «من لایَرحمْ لایُرحم»؛ کسی که به دیگران رحم نکند، به او رحم نمی شود.

پس با رحم کردن به دیگران انسان می تواند رحمت الهی را برای خود بدست آورد.

۲. نماز خواندن:
دومین راهکار برای جلب رحمت الهی، نماز اول وقت با شرایط آن است؛ چنانچه در حدیثی از امیرالمومنین علیه السلام آمده که: «الصلاة تستنزل الرّحمه» یعنی «فرود آورنده رحمت است» [5]

نمازِ نازل کننده ی رحمت
اما کدام نماز رحمت الهی را نازل می کند، مهمترین سوال در اینجاست؟

نمازی رحمت الهی را بدنبال دارد که با شرایطی محقق شده باشد که نازل کننده ی رحمت آن شرایط را مهم دانسته است؛

چه شرایط مقدماتی، مانند وضوی صحیح، با توجه و… و چه تعقیبات آن و مهمتر از همه خود نماز، با خضوع و توجه کامل، مراد است؛ چرا که مقدار قبولی نماز مشروط به مقدار توجه و خضوع نمازگزار است.

هر آنچه که انسان در نماز خضوع داشته باشد، نمازش پذیرفته می شود و در نتیجه به همان اندازه رحمت نازل می گردد.

اما در عین حال رحمتی که نماز گزار را در بر می گیرد، آن قدر جانفزاست که اگر می دانست چه رحمتی شامل حالش شده، سرش را از سجده بر نمی داشت.

مقام سوم: مغفرت:
سومین مقامی که زائر از خدا می خواهد، مغفرت و آمرزش اوست؛ طلب آمرزش کاری پسندیده است اما زائر برای جلب مغفرت خدا، باید عملی را انجام دهد. عملی که باید انجام دهد، توبه و استغفار است و جواب آن قبول آن از سوی خداست؛ چون انسان باید خودش نیت آمرزش و جبران گذشته را داشته باشد تا نتیجه بگیرد؛ چرا که قرآن فرموده است که: ««وَ الَّذِینَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ ذَکرُواْ اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ…أُوْلَئک جَزَاؤُهُم مَّغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِم‏‏ …»[6]

«و آن‌ها که وقتى مرتکب عمل زشتى شوند، یا به خود ستم کنند، به یاد خدا مى‏افتند و براى گناهان خود، طلب آمرزش مى‏کنند… آن‌ها پاداششان آمرزش پروردگار است…»

با توجه به این سه مقام است که زائر از خداوند متعال، درخواست مقام بالاتر می کند.

پی نوشت:
[1] طه، ۱۱۴
[2] تفصیل وسائل الشیعة، ج7، ص196
[3] سوره اعراف، آیه ۱۵۶
[4] کنز العمّال : ۵۹۶۹
[5] نهج البلاغه، حکمت 252
[6] آل عمران، آیه ۱۳۵