فضای مجازی به افراد این امکان را می‌دهد که با گذاشتن ماسک‌هایی بر هویت اجتماعی خود، بتوانند با هویت‌های کاذب وارد این دنیای بی انتها شوند.

در قرن ۲۱ رسانه‌ها اعم از مطبوعات، رادیو و تلویزیون و در این اواخر رسانه های سایبری توانسته‌اند جایگاه بسیار مهمی در زندگی افراد جامعه پیدا و ایفا کنند. هر رسانه بنا به اقتضائات خاص خود توانسته تأثیرات مثبت و منفی فراوانی بر فرد و جامعه بگذارد. در کنار رشد روز افزون رسانه‌ها نگرانی‌هایی در مورد اثرات سوء و منفی رسانه نیز شکل گرفته است.

در این میان رسانه های مبتنی بر اینترنت توانسته‌اند به سرعت از سایر رسانه‌ها پیشی گرفته و تبدیل به رسانه‌هایی جریان ساز شوند، شاید برای بسیاری از افراد این اتفاق افتاده باشد که با ورود به دنیای بی پایان اینترنت برای ساعت‌های متمادی در آن وقت گذرانده باشند بدون آنکه از گذر زمان مطلع شده باشند. اینترنت با وجود قابلیت‌های فراوان، می‌تواند افراد با سلایق متفاوت و گروه های سنی مختلف را مجذوب خود کند.

با ورود افراد به دنیای اینترنت کم کم علاوه بر سایت‌های مختلف، شبکه های اجتماعی و اتاق‌های گفتگو نیز به صورت جدی شکل گرفت، افراد با سلایق همسو و گاهی ناهمسو، با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. هویت هر شخص از منظر جامعه شناختی، تصویری است که هر فرد از خود می‌سازد و با تکیه بر آن خود را از دیگران متمایز یا به دیگران معرفی می‌کند. هویت اجتماعی بر اساس تعاریف و برداشت‌های فرد شکل می‌گیرد و فرد با اتکا به هویت خود، جایگاه و روابط اجتماعی خود را می‌سازد.

در مورد اتاق‌های گفتگو یا اصطلاحاً چت روم‌ها این نکته وجود دارد که افراد بدون نشان دادن چهره و هویت اجتماعی واقعی خود، وارد آن می‌شوند و با یکدیگر ارتباط بر قرار می‌کنند در حالی که خود غیر واقعی‌شان را که به آن تمایل داشته‌اند را برای دیگران نمایش می‌دهند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته در این زمینه مشخص شده است افرادی که در دنیای واقعی ارتباط میان فردی یا جایگاه اجتماعی مناسبی ندارند بیشتر تمایل به عضویت در این شبکه های مجازی دارند. کار ویژه این فضاهای مجازی تأثیر بر روی سبک زندگی افراد و جامعه است.

سبک زندگی؛ مفهوم قدیمی، واژه نوظهور
اگر پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن سازی نوین اسلامی بگیریم، این تمدن دارای دو بخش ابزاری و نیز «حقیقی و اساسی» خواهد بود که سبک زندگی بخش حقیقی آن را تشکیل می‌دهد. بخش ابزاری یا سخت‌افزاری این تمدن موضوعاتی است که در فضای امروز به عنوان نمودهای پیشرفت مطرح می‌شود؛ از قبیل علم، اختراع، اقتصاد، سیاست، اعتبار بین‌المللی و نظایر آن. در معارف اسلامی اصطلاح عقل معاش در مفهوم جامع خود مترادف مفهوم سبک و فرهنگ زندگی است و در قرآن کریم نیز آیات فراوانی در زمینه سبک زندگی وجود دارد. (بیانات مقام معظم رهبری در خراسان شمالی، ۲۳/۰۷/۱۳۹۱)

ورود مفهوم و واژه نوظهور سبک زندگی در ادبیات و فضای گفتمانی کشور و تاکید ویژه مقام معظم رهبری بر آن، جامعه نخبگان کشور را بر آن داشت تا ضرورت بیشتری برای مطرح کردن مفهوم صحیحی از سبک زندگی اسلامی- ایرانی احساس کنند. اما به راستی سبک زندگی چیست؟

«توماس وبر» سبک زندگی را این‌گونه تعریف می‌کند: «ارزش‌ها و رسم‌های مشترکی که به گروه احساس هویت جمعی می‌بخشد؛ آن چیزی که مرزهای نامشخص موقعیت و قشر اجتماعی را تعیین می‌کند. سبک زندگی در واقع به معنای شیوه زندگی فرد، گروه یا اجتماع است و در پیوند با فرهنگ است.»

سبک زندگی که رهبری بر آن تاکید کردند و آن را منجر به تمدن اسلامی دانستند، نمی‌تواند الگوپذیری از سکولاریسم یا مدرنیسم غربی باشد، اما شبکه های مجازی که عمدتاً سبک زندگی و عقاید جوانان ایران را هدف گرفته است با سبک زندگی مورد نظر رهبر منافات دارد. واقعیت این است که افراد با ورود به دنیای مجازی و چت روم‌ها از دنیای واقعی فاصله می‌گیرند و فضای مجازی به افراد این امکان را می‌دهد که با گذاشتن ماسک‌هایی بر هویت اجتماعی خود، بتوانند با هویت‌های کاذب وارد این دنیای بی انتها شوند.

کاربران می‌توانند ماهیت وجودی خود را به گونه ای دیگر نشان دهند و همین امر باعث شده بسیاری از صاحب نظران با دیده شک و تردید به شبکه های اجتماعی مجازی نگاه کنند. قابل ذکر است که برخی کاربران عضو در این شبکه‌ها به هیچ ارزش انسانی و نظام اخلاقی پایبند نیستند و در واقع انسانیت و اخلاق محوری در پستوهای این دنیای رنگارنگ مجازی، حلقه‌ی گم شده است.

اما برخی از مشکلاتی که با ظهور رسانه های سایبری در جامعه ما ایجاد شده است عبارتند از:

- افزایش جرائم رایانه ای
از تأثیرات مهم شبکه های اجتماعی مجازی بر سبک زندگی، به وجود آمدن جریان web۱، web ۲ و web ۳ است که پایه گذار بسیاری از شبکه های مجازی شده است. این شبکه های مجازی به افراد این امکان را می‌دهد تا به راحتی با ساختن یک صفحه به نام خود بتوانند تمام مشخصات و عکس‌های شخصی و گاهاً خانوادگی خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و این رفتارها در میان مدت باعث کاهش حساسیت افراد نسبت به ریشه‌ها و باورهای دینی می‌شود و دست افراد سودجو را برای اخاذی و اغفال کاربران باز می‌گذارد.

در واقع شهروندان به راحتی و به گونه ای داوطلبانه اطلاعاتی از خود در رسانه های مجازی به اشتراک می‌گذارند، که شاید اگر کسی در دنیای حقیقی این اطلاعات را از آن‌ها بخواهد، هرگز به او ندهند. متأسفانه یکی از قربانیان فضاهای مجازی زنان و دختران هستند. بسیاری از پرونده های حاصل از جرائم اینترنتی مربوط به اغفال زنان و دختران است.

- ازدواج اینترنتی؛ فرهنگ نادرست
ورود اینترنت و به دنبال آن شبکه های مجازی به جوامع در حال توسعه مثل ایران که سبک زندگی‌شان متأثر از ریشه های دینی است در کنار تمام محاسنی که داشته مضرات بی‌شماری نیز دارا است از جمله پدیده نوظهوری بنام ازدواج اینترنتی! ازدواج اینترنتی زمانی جایگاهی در جامعه ما پیدا کرد که جوانان رو به عضویت در شبکه های مجازی و تالارهای گفتگو آوردند. در حالی که ازدواج‌های با نظارت والدین، افراد با تجربه و مشاوره های پیش از ازدواج به طلاق منجر می‌شود چگونه می‌شود انتظار داشت دو نفر با اتکا به دو صفحه مجازی در دنیای بی هویت اینترنت ازدواج موفقی داشته باشند!؟

-عضویت در شبکه مجازی و انزوای فردی
بسیاری از محققین بر این باورند که عضویت در این شبکه‌ها بر بهتر شدن ارتباط گیری افراد کمک می‌کند و فرد احساس تنهایی نمی‌کند. در مقابل، بعضی از صاحب نظران بر این باورند که عضویت در این شبکه‌ها ارتباطات اجتماعی و خانوادگی افراد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و فرد به جای برقراری ارتباط مستقیم و شخصی رو به ایجاد ارتباط آنلاین می‌آورد و در دراز مدت با کاهش ارتباطات اجتماعی دچار انزوا می‌شود. در سبک زندگی اسلامی- ایرانی که توأم با باورهای دینی است تاکید بسیار بر «صله رحم» شده در حالی که شبکه های مجازی فرد را بر ارتباط گیری فردی نه خانوادگی و جمعی سوق می‌دهند.