برای استجابت دعا شرایط بسیاری نقل‌شده، همچنین زمان‌ها و مکان‌های مختلفی ذکرشده که دعا در آن رد نخواهد شد اما شاید همه این موارد درگرو خلوص نیت دعا کننده باشد و یا به تعبیر عرفی دل انسان که شکست دعا مستجاب می‌شود.
 
 

* آیه

ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ/ مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم      غافر/ 60

* آینه

حکایت؛ علاوه بر فضل و علم و ادب علامه محمدتقی مجلسی اول، مهم‌ترین تلاش وی در دوران حیات تربیت دانشمندی عالم و فاضل به نام محمدباقر مجلسی بود. محدث نوری در کتاب فیض قدسی درباره مقام علامه مجلسی می‌گوید که وی یگانه دوران و نادره روزگار خویش است.

 علامه محمدباقر مجلسی سومین فرزند ملا محمدتقی مجلسی اول است، آقا احمد کرمانشاهی در کتاب «مرآت الاحوال» از محمدتقی مجلسی نقل می‌کند: شبی از شب‌ها پس از فراغت از عبادت مخلصانه، حالتی برایم ایجاد شد که از آن حالت فهمیدم اگر در این هنگام از خداوند درخواستی کنم، اجابت خواهد کرد. فکر کردم چه چیزی از امور دنیا و آخرت از درگاه خداوند متعال بخواهم که ناگاه صدای گریه محمدباقر از گهواره‌اش برخاست. بی‌درنگ گفتم: پروردگارا! به حق محمد و آل محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم این کودک را مروّج دینت و ناشر احکام پیامبر بزرگت قرار ده و او را به توفیقاتی بی پایان موفق گردان.

 شکّی نیست که از آثار آن دعاها است که این همه آثار و برکات و خدمات از آن بزرگوار ظاهر شده با وجودی که به همه امور رسیدگی می‌کرد از او هیچ‌گونه وظیفه بندگی و اخلاقی فوت نمی‌شد از قبیل شرکت کردن در نماز اموات و مجالس و میهمانی رفتن و رسیدگی به امور مرافعات و رفع حوائج مؤمنین. خدمت او به شیعه به حدّی رسید که عبدالعزیز دهلوی در کتاب تحفه گفته که اگر دین شیعه را دین مجلسی بنامند بی‌جا نخواهد بود.1

جز تو پیش که برآرد بنده دست                              هم دعا و هم اجابت از تو هست 2

با اقتباس و ویراست از کتاب نماز خوبان
مولوی

از دستاویزهای مهم امتحانات الهی رزق و روزی است؛ زیرا رازق بی‌همتا برخی را با دارایی بسیار و شماری دیگر را با محنت فقر می‌آزماید که اگر در این محک سخت به این اعتقاد و ایمان برسیم که روزی انسان به دست خداوند است، راحت‌تر می‌توانیم از این آزمون، سربلند بیرون بیاییم.
 
 

* آیه

قُلْ إِنَّ رَبِّى يَبْسُطُ ٱلرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ      سبا/10

بگو: پروردگار من روزی را برای هر کس بخواهد وسیع یا تنگ می‌کند ولی بیشتر مردم نمی‌دانند!

* آینه

حکایت؛ شیخ احمد دشتی که مقرّب آخوند بود تعریف می‌کرد در زمانی که وضع مالی آخوند خوب نبود یک شب وقتی مجلس درس تمام شد ما دیدیم سیّدی به اتّفاق یک نفر دیگر آمدند خدمت ایشان و آن مرد زائر مقداری وجوهات درآورد و به آخوند داد و ایشان هم پول‌ها را گذاشتند زیر تشک. ما که ناظر جریان بودیم و سخت هم بی پول بودیم خوشحال شدیم که استاد چیزی به همه ما خواهد داد؛ اما ناگهان دیدیم آن مرد سیّد بلند شد و رفت در گوش آخوند آهسته چیزی گفت و آقای آخوند قلم و دواتی دم دستش بود که به سیّد اشاره کرد بنویس. آن سیّد هم چیز مختصری نوشت و به آخوند داد. وقتی آن را خواندند کاغذ را پاره کردند و همه آن پول‌ها را درآوردند و به آن سیّد دادند و آن سیّد هم پول‌ها را برداشت و رفت.
شیخ احمد دشتی می‌گفت چون من رویم به ایشان بازتر بود با اشاره رفقا از ایشان سؤال کردم: حضرت آقا ممکن است بفرمائید داستان از چه قرار است؟ فرمودند کدام داستان؟ عرض کردم: اینکه این دو نفر آمدند و یکی پولی داد و شما پس از خواندن نوشته آن سیّد آن پول را به آن سیّد دادید. معنای این مطلب را ما نفهمیدیم. آخوند فرمودند: خیلی چیزها توی دنیا هست که معنایش فهمیده نشده و ما نمی‌فهمیم. این هم یکی از آن‌ها.

حاضران اصرار کردند که اگر ممکن است ایشان توضیحی بدهد. آخوند فرمودند: حالا که اصرار دارید، بدانید که آن مرد زائر آمد و چهارصد لیره پول برایم آورد و من گرفتم و سپس آن سیّد به من گفت دو پسر دارد و می‌خواهد برای هر دو عروسی بگیرد و پول ندارد. من به او گفتم بنویس چه مقدار پول احتیاج داری، خواستم کسی متوجّه نشود. او نوشت صد لیره، من دیدم این مبلغ برای عروسی دو پسر کافی نیست و هر چهارصد لیره را به او دادم. شیخ احمد گفت وقتی آخوند این مطلب را فرمودند: میان شاگردان قیل‌وقال افتاد و گفتند آقا شما که خودت احتیاج داری و وضع مالی ما را هم که می‌دانی خراب است. ما هیچ؛ شما چرا به فکر خودت نیستی؟ چطور چهارصد لیره را به یک سیّد دادید و حال آنکه ما می‌دانیم بچه‌های شما در مضیقه هستند؟

ما که داشتیم این اعتراض‌ها را می‌کردیم، ناگهان دیدیم آخوند شروع به گریه کرد، ما همه ساکت شدیم و از ایشان معذرت خواستیم، آنگاه آخوند فرمودند: ناراحتی من از این نیست که مرتکب جسارتی نسبت به من شده‌اید. از این جهت ناراحتم که می‌بینم زحماتی را که در عرض سال‌ها برای شما کشیدم، به هدر رفته؛ زیرا مشاهده می‌کنم که شماها در رکن اول اسلام که توحید است مانده‌اید و از آن غافلید و نمی‌دانید که رزق و روزی را خدا می‌دهد نه بنده خدا. اگر منظورتان از این حرف‌ها این است که من این قبیل پول‌ها را برای خودم بردارم و پس‌انداز کنم من احتیاج به پس‌انداز ندارم، وقتی‌که از خراسان آمدم با چند تا کتاب آمدم و چیز دیگری نداشتم، خداوند این همه نعمت و عزّت به من داده اگر منظورتان بچه‌های من است که آن‌ها هم وضعشان خوب است و خدا رزّاق آن‌هاست. شما هم باید به خداوند اتّکا داشته باشید و امید به او ببندید نه به شخص دیگر؛ من متأثرم از اینکه می‌بینم شماها خدا را فراموش کرده و به بنده او چشم دوخته‌اید

با اقتباس و ویراست از کتاب مردان علم در میدان عمل

 پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در روایتی پنج اثر کارآمد قرآن را بیان فرمودند .
 

قال رسول الله صلی الله علیه و آله : إِنْ‏ أَرَدْتُمْ‏ عَيْشَ‏ السُّعَدَاءِ وَ مَوْتَ الشُّهَدَاءِ وَ النَّجَاةَ يَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ الظِّلَّ يَوْمَ الْحَرُورِ وَ الْهُدَى يَوْمَ الضَّلَالَةِ فَادْرُسُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ كَلَامُ الرَّحْمَنِ وَ حِرْزٌ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ رُجْحَانٌ فِي الْمِيزَانِ.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: اگر خواستار زندگى سـعادتمندان، و مـرگ شهيدان و نجات روز محـشر، و سـايه در روز قـيامت و هـدايت در روز گـمراهى هستيد پس قـرآن بياموزيد، زيرا آن گفـته خـداى مهربان و ايمنى از شيـطان و موجب برترى و وزنه خوبـيهاى شـما است.

جامع الاخبار ص41

امر به معروف غیر از موعظه، ارشاد، تعلیم و پند است، این موارد باب خود را دارند اما امر به معروف آنجایی است که شخص بدون هیچ عذری، عالماً و عامداً در حال انجام گناه است، به چنین شخصی می توان فرمان داد که از انجام کارش دست بردارد.
 حضرت آيت الله جوادی آملی در جلسه درس اخلاق پنجشنبه های خود که در نمازخانه بنياد بين المللی علوم وحيانی اسراء برگزار گرديد، ضمن تبریک عید سعید نیمه شعبان، به ادامه شرح جمله قصار 31 نهج البلاغه حضرت امير عليه السلام، با اشاره به سالروز میلاد با سعادت حضرت حجت(عج) ضمن تبریک این عید خجسته بیان داشتند: وقتی پیامبر(ص) به رسالت خود مبعوث شد، در جامعه جاهلیت دو غده بدخیم وجود داشت؛ در حوزه اندیشه، آنها گرفتار وهن و خیال بودند و در حوزه انگیزه با هوس و غرور و گرایشات قبیله ای رفتار می کردند اما پیامبر(ص) «عدل» را جایگزین آن گرایشات قبیله ای، جناحی و هوس کرد و «عقل» را به جای ظن و وهن نشاند.

معظم له ادامه دادند: همین کار را حضرت حجت در هنگام ظهور انجام خواهند داد؛ یعنی جامعه را عالم و عاقل می کنند، به برکت حضرت، عقل مردم کامل می شود، اداره چنین جامعه ای کار دشواری نیست. این است که انسان شبانه روز منتظر ظهور است و برای فرج دعا می کند.

ایشان در ادامه شرح جمله قصار 31 نهج البلاغه حضرت امير عليه السلام پرداختند و اظهار داشتند: این جمله قصار در حقیقت یکی از خطبه های نورانی حضرت است که سید رضی آن را به عنوان کلمه قصار ذکر کرده است؛ وقتی از حضرت در خصوص ایمان سوال کردند، حضرت ایمان را داری چهار رکن معرفی کرد؛ «الاِْيمَانُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ: عَلَى الصَّبْرِ، وَالْيَقِينِ، وَالْعَدْلِ، وَالْجِهَادِ»، طبق این بیان یکی از ارکان ایمان، عدل است که طبق بیان حضرت خود چهار جزء و شعبه دارد؛ «وَالْعَدْلُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَب: عَلَى غَائِصِ الْفَهْمِ، وَغَوْرِ الْعِلْمِ، وَزُهْرَةِ الْحُكْمِ، وَرَسَاخَةِ الْحِلْمِ».

معظم له ادامه دادند: این کلمات یک سری معنای لغوی دارند اما حضرت به معنای خاص این لغات می پردازد مانند اینکه در خصوص معنای عدل می گویند کسی عادل است که کارهای واجب را انجام دهد و از انجام کارهای حرام بپرهیزد اما حضرت در خصوص معنای واژه عدل می فرماید یکی از شعب چهارگانه عدل، فهم غَائِصِ است. حضرت فرمود علم مانند دریایی است که اگر کسی توانست در این دریا غواصی کند صاحب فهم خواهد شد. هر علمی را فهم نمی گویند؛ آن علم دقیق و عمیق را فهم می گویند که باعث می شود انسان مطالب را موشکافانه بفهمد!

این مفسر قرآن خاطرنشان کردند: حضرت در خصوص «جهاد» می فرماید «وَالْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَب: عَلَى الاَْمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَالصِّدْقِ فِي الْمَوَاطِنِ، وَشَنَآنِ الْفَاسِقِينَ: فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِينَ، وَمَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْكَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْكَافِرِينَ؛ وَمَنْ صَدَقَ فِي الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَيْهِ، وَمَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِينَ وَغَضِبَ لِلَّهِ، غَضِبَ اللَّهُ لَهُ وَأَرْضَاهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ جهاد (نيز) چهار شاخه دارد، که اولین آنها امر به معروف، نهى از منكر است.

حضرت آيت الله جوادی آملی ابراز داشتند: امر به معروف غیر از موعظه، ارشاد، تعلیم و پند است، این موارد باب خود را دارند اما امر به معروف آنجایی است که شخص بدون هیچ عذری، عالماً و عامداً در حال انجام گناه است، به چنین شخصی می توان فرمان داد که از انجام کارش دست بردارد. در این هنگام شخص آمر، ولایت دارد، در حقیقت اگر شخص خاطی به امر او گوش ندهد دو گناه مرتکب شده؛ اول آنکه کار خلاف کرده و دوم اینکه به حرف ولی خود گوش نداده است، آمر به معروف در مقام «ولی» امر به معروف می کند.

ایشان ادامه دادند: در نظام اسلامی اینگونه است که « وَالمُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِياءُ بَعضٍ ۚ يَأمُرونَ بِالمَعروفِ وَيَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ» که البته امر به معروف و نهی از منکر دارای درجاتی است که درجات ابتدایی و مهم آن همان انزجار قلبی و بروز ظاهری این انزجار است که اگر هر کس در مقابل شخص گناهکار این انزجار را از خود نشان دهد در بیشتر موارد شخص از کار خود پشیمان خواهد شد و دیگر به مراحل بعدی نیازی نخواهد بود.

معظم له با اشاره  به ادامه کلام حضرت امیر علیه السلام تصریح داشتند: حضرت دومین شاخصه جهاد را صادقانه قیام کردن ذکر می کنند و اینکه شخص نسبت به تبهکاران کینه داشته باشد. در قرآن کریم می خوانیم موسی(ع) به خداوند می فرماید به پاس نعمت هایی که به من دادی هرگز از انسان تبهکار و خلافکار حمایت نمی کنم.

به گزارش خبرگزاری«حوزه»

امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از سخنان نورانی خود راهکاری برای مزین شدن به صفات پسندیده و تمرین فضائل اخلاقی بیان کردند.
 
 

وَ قَالَ علی (علیه السلام): إِنْ لَمْ تَكُنْ حَلِيماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَكَ أَنْ يَكُونَ مِنْهُم‏.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: اگر بردبار نیستی، خود را به بردباران شبیه کن؛ زیرا کسی که خود را شبیه گروهی سازد، از آنان می شود.

نهج البلاغه(صبحی صالح)، ص506
 
 
 
 

یکی از اصول مهم تربیتی، توجه به الگوها است. این اصل مهم از طرف اسلام مورد توجه قرار گرفته و قرآن کریم در تمام زمینه‌ها برای مؤمنان الگوهایی معرفی می‌کند که حضرت ابراهیم(علیه السلام) و پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) از آن جمله‌اند.
 

اسوه‌های حسینی، آینه الگوهای مهدوی؛ «کمال ایمان»

محمدعلی محمدی شاهرودی
مقدمه

یکی از اصول مهم تربیتی، توجه به الگوها است. این اصل مهم از طرف اسلام مورد توجه قرار گرفته و قرآن کریم در تمام زمینه‌ها برای مؤمنان الگوهایی معرفی می‌کند که حضرت ابراهیم(علیه السلام) و پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) از آن جمله‌اند. قرآن کریم درباره حضرت ابراهیم(علیه السلام) می‌فرماید: «قَدْ کانَت لَکمْ أُسوَةٌ حَسنَةٌ فی إِبْرَهِیمَ وَ الَّذِینَ مَعَهُ»[1]؛ «برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند، وجود داشت.»

و درباره پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «لَّقَدْ کانَ لَکمْ فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسنَةٌ لِّمَن کانَ یرْجُوا اللَّهَ وَ الْیوْمَ الاَخِرَ وَ ذَکرَ اللَّهَ کثِیراً»[2]؛ «مسلّماً برای شما در رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند.»

حضرت زهرا(علیها السلام)نه تنها برای مؤمنین الگو هستند که برای امامان معصوم(علیهم السلام)نیز اسوه می‌باشند در کلام گهرباری امام زمان(علیه السلام) می‌فرمایند:

«فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لِی أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛[3] برای من دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) الگو و سرمشقی نیکو است.»

امام حسین می‌فرماید: «فَلَکُم فیَّ اُسوة؛[4] من برای شما الگو هستم.» نه تنها امام حسین(علیه السلام) الگوی خوبی برای مؤمنان است؛ بلکه یاران آن حضرت نیز از بهترین الگوها هستند. کسانی که آن حضرت درباره‌شان فرمود: «انی لا اعْلَمُ اصْحاباً خَیراً مِنْکمْ؛[5] من اصحابی بهتر از شما نمی‌شناسم.» و از مصادیق این آیه شریفه‌اند: «اِنَّهُمْ فِتْیةٌ ءَامَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْناهُمْ هُدَی»[6]؛ «آن‌ها جـوانـمـردانـی بـودنـد کـه بـه پـروردگـارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم.»از این‌رو، بر ما لازم است خصوصیات ایشان را بشناسیم و از رفتار آنها درس بگیریم.

همچنین دانستن این خصوصیات می‌تواند مقیاسی برای محک زدن قابلیت خودمان در همراهی با امام حسین(علیه السلام) باشد. در این صورت می‌توانیم دریابیم که اگر در زمان حضور حضرت مهدی(علیه السلام) زنده باشیم، در آن روز نیز در کنار حضرت خواهیم بود؟!

دانستن ویژگی‌های یاران امام و تلاش در راه کسب آنها، در واقع تلاشی برای زمینه‌سازی ظهور و فرارسیدن آن روز مبارک است. بر این اساس، باید در صدد شناخت و کسب این ویژگی‌ها باشیم. 

1. کمال ایمان

ایمان، مصدر باب افعال، از ریشه «أ م ن»به معنای ایجاد اطمینان و آرامش در قلب خویش یا دیگری است. تصدیق کردن خبر کسی بر اثر اطمینان یافتن از صحت و عدم کذب آن، و از بین رفتن ترس، اضطراب و وحشت، از دیگر معانی کاربردی ایمان است.[7] آیاتی را که به موضوع ایمان پرداخته است، می‌توان در چند گروه دسته بندی کرد: برخی از آنها ضرورت ایمان و نقش آن را در حیات دنیوی و اخروی متذکر شده است: نساء/173؛ توبه/20؛ حدید/7 و دسته‌ای دیگر ویژگی‌های مؤمنان را بازگو کرده: مؤمنون/1- 9؛ انفال/2- 4 و شماری به پیامدهای بی‌ایمانی پرداخته است: حجّ/19؛ روم/16. در گروهی از آیات نیز می‌توان مقوّمات (مریم/60، طه/112، بقره/256)، متعلقات (نساء/136؛ بقره/136)، آثار (حجّ/50؛ ابراهیم/23) و موانع (نساء/173؛ بقره/7- 8) ایمان را بازیافت.[8]

____________________________________________________

پی‌نوشت‌ها:
[1]. ممتحنه/4.
[2]. احزاب/21.
[3]. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق، ج 53، ص 178، باب31.
[4]. تحف العقول، حسن بن شعبة حرانی، به کوشش: علی اکبر غفاری، نشر اسلامی، قم، 1404ق، ص 505.
[5]. لهوف، سید بن طاووس، نشر دلیل ما، قم، 1380ش، ص 151.
[6]. کهف/13.
[7]. معجم مقاییس اللغة، احمد ابن فارس، به کوشش: هارون عبدالسلام، دفتر تبلیغات، قم، 1404ق، ج 1، ص133؛ لسان العرب، ابن منظور، ادب الحوزه، قم، 1405ق، ج 1، صص 223- 227، ماده «امن».
[8]. دائرة المعارف قرآن کریم، حسن سعید و دیگران، گنجینه قرآن کریم، تهران، 1406ق، ج ‌5، ص 189.

منبع: ماهنامه اطلاع‌رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان، شماره 214.