«رحمت» كلمه‏ اى كه واجب است در طول روز حداقل هفتاد مرتبه آن را بر زبان جاری کنیم. از«بسم الله الرحمن الرحيم» نماز تا «السلام عليكم و رحمه الله»و در مجموع پنج وعده نماز این صفت الهی هفتاد بار به صورت واجب تکرار می شود.

رحمت؛ لطف بی کران
خداوند متعال خود را در قرآن کریم با صفات زیادی به بندگان خویش معرفی کرده است؛ صفاتی که هر کدام جلوه‎ای از جمال و جلال الهی را به نمایش می گذارند. صفت رحمت یکی از این صفات است که در بیش از 500 آیه از آن سخن به میان آمده است.
رحمت در لغت به نرمی و نرمخویی که اقتضای آن نیکی کردن به دیگران است،تفسیر شده است.(1) خداند متعال به این نکته اشاره دارد که «رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْء» (2) و بلکه «كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» (3) لطف و عنایت نسبت به مخلوقات را بر خود واجب کرده است.

رحمت و مهر حق به همه موجودات و به ويژه انسان، حقيقتى است كه چون روز روشن و خورشيد تابناك در برابر ديد هر عاقل منصفى می باشد.
ايجاد موجودات ، رزق مخلوقات ، رشد و نمو نباتات ، كمال جمادات ، نزول آيات ، ظهور بيّنات ، بعثت پيامبران ، هدايت گمراهان ، راهنمايى گم گشتگان ، حيات جانداران ، پديد آمدن فرشتگان ، زنده شدن مردگان ، ثواب نيكوكاران ، مكافات بدكاران ، شايستگى مؤمنان ، ذلت كافران ، برپا شدن قيامت ، ظهور بهشت و دوزخ ، آمرزيده شدن عاصيان از اهل ايمان و آنچه كه در همه ى هستى براى همه چيز از خير و خوبى وجود دارد ، شعاعى از فيض عام و رحمت واسعه ى حضرت حق است .
اگر چه رحمت خدا وسيع است ولی در عین حال دريافت رحمت هم شرایطی دارد. نظیر اينكه اقيانوس مالامال از آب است، اگر توپی را در اقيانوس بياندازند و يك قطره آب وارد توپ نشود ، مشكل از آب نيست؛ مشكل در توپ می باشد که به جهت در بسته بودن از اين آب دريافتی ندارد.

مظاهر رحمت الهى‏
اموری كه خدا بر خود واجب نموده است، اصطلاحا سنت‏ الهى نامیده می شوند. مثلًا ‏ «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» (4) يك عمل خیر و نیکی ده برابر پاداش داده می شود که در واقع يك رحمت محسوب می شود. در بعضى از موارد به هفتصد برابر اجر داده می شود.
قبول کردن توبه خطاکار از جانب خداوند لطف و رحمت نسبت به بندگان است تا دچار ناامیدی نشوند.
انسان اگر در طول مسير زندگى به سبب جهل يا غفلت يا نسيان يا عاملى ديگر دچار خطا و عصيان شود، با بازگشت به حق و توسل به توبه و انابه و جبران خطا و گناه به صورتى كه دستور داده شده، يقيناً مورد عفو و آمرزش و مغفرت و رحمت حق قرار مى گيرد .
قُل يا عِبادِىَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ يَغْفِرُ الذُّنوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفورُ الرَّحيمُ(5)
« اى بندگانم ، اى كسانى كه بر خود اسراف روا داشتيد ، از رحمت خدا مأيوس و نااميد مشويد ، يقيناً خدا همه ى گناهان را مى آمرزد ، مسلماً او بسيار آمرزنده و مهربان است » .
یکی دیگر از مصادیق لطف بی پایان الهی پوشاندن عيوب بندگان است. خداوند آگاه به گناهانى از عباد است که اطلاع دیگران بر آنها موجب سقوط انسان می شود ولی به جهت رحمت واسعه این عیوب و سیئات را پوشانده است و بلکه خوبی ها را آشکار می کند. «يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيح(6)» درواقع شفقت حضرت باری تعالی نسبت به اشرف آفریده های خود سبب سعادت انسان در دو سرا می باشد.

نقش رحمت در مراحل انسانيت
اگر رحمت و احسان خدا نبود طى کردن مراحل انسانيت و منازل آدميت امكان نداشت و انسان دائماً دچار خسارت و زيان بود و سيرت انسانى به شكل ديوى بسيار بدمنظر و غير قابل تحمل تغيير قيافه مى داد !
قرآن مجيد در ضمن آياتى به فضل و رحمت خدا و آثارش اشاره دارد و توجه عميق انسان را به صفت رحيميه حق كه درى به سوى خير دنيا و آخرت است معطوف مى دارد: فَلَوْ لاَ فَضْلُ اللهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخَاسِرِينَ (7) (و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود ، البته از زيانكاران مى شديد.)
وَلَوْ لاَ فَضْلُ اللهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنكُم مِن أَحَد أَبَداً وَلكِنَّ اللهَ يُزَكِّى مَن يَشَاءُ وَاللهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ(8)
( و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود ، هرگز احدى از شما از عقايد باطل و اعمال و اخلاق ناپسند پاك نمى شد ، ولى خدا هر كه را بخواهد پاك مى كند ; و خدا شنوا و داناست .)

افق رحمت خاص
قرآن مجيد بيان كننده اين حقيقت است كه افق طلوع رحمت خاص و فضل و احسان ويژه حق و محل ظهور اين واقعيت، ايمان و عمل صالح و اخلاق و توبه است كه همه آنها محصول پربركت اطاعت از خدا و پيامبر اوست.
انسانى كه دلش از ايمان خالى است و عملش عمل غير صالح است و از اخلاق حسنه و حالات انسانى تهيدست است و نمى خواهد به خدا بازگشت كند و به توبه آراسته گردد و گذشته فاسد خود را جبران نمايد ، هرگز رحمت رحيميه و فضل و احسان الهيه در او طلوع نخواهد كرد و راهى به رضايت حق و بهشت نخواهد يافت .
توقع دريافت رحمت خاص حق هنگامى توقعى صحيح و انتظارى بجاست كه وجود انسان به ايمان و عمل صالح و اخلاق حسنه آراسته باشد. آیه زیر بيانگر این است که ايمان و عمل صالح و اخلاق و سبب طلوع رحمت ويژه از افق وجود انسان است مى باشد :
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضَهُمْ أَولِياءُ بَعْض يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ أُولئِكَ سَيَرْحَمُهُمْ اللهُ إِنَّ اللهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ(9)
(مردان و زنان با ايمان دوست و يار يكديگرند ; همواره به كارهاى نيك و شايسته فرمان مى دهند و از كارهاى زشت و ناپسند بازمى دارند و نماز را برپا مى كنند و زكات مى پردازند و از خدا و پيامبرش اطاعت مى نمايند; به زودى خدا آنان را مورد رحمت قرار مى دهد; زيرا خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است .)

قرآن و پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) و امامان معصوم (عليهم السلام) همواره مردم را به مطالعه و فهم و درك ظرايف خلقت خدا كه در حقيقت آثار رحمت اوست تشويق مى كرده اند تا از اين طريق بيش از پيش به توحيد گرايش پيدا كنند و به اين وسيله خود را به رحمت واسعه حق برسانند .
كتاب «توحيد مفضل» نمونه اى از آموزه هاى حضرت امام صادق (عليه السلام) در باب خداشناسى از راه آثار است، همچنين بخشى از خطبه هاى «نهج البلاغة» و يا دعاى عرفه امام حسين (عليه السلام) نمونه اى از اين قبيل است .
و در پایان از ژرفای دل فریاد می زنیم:
لا إله إلا أنت رب العرش العظيم أنت خير من سئل و أوسع من أعطى و أرحم من قدر و أحق من رحم و غفر و عفا و تجاوز و أنت أحق من تاب علي و قبل العذر(10)
پی نوشت ها:
1- مفردات ألفاظ القرآن ،ص : 347
2- الاعراف/156
3- الانعام/12
4- الانعام/ 160
5- زمر / 53
6- دعای کمیل
7- البقره/64
8- النور/21
9- التوبه/71
10- مصباح المتهجد ، ج‏2، ص497