خورشیدگرفتگی؛تعريف وعلل وقوع اين پديده واحكام مرتبط
موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران: این خورشید گرفتگی در روز پنج‌شنبه ۵ دی ۱۳۹۸، از نوع حلقوی است، اما در ایران به صورت جزئی دیده می‌شود.
در تهران، ماه حداکثر ۶۱ درصد از قرص خورشید را می‌پوشاند که زمان طلوع آفتاب ساعت ۷:۱۲ است و گرفتگی در ساعت ۸:۲۳ دقیقه پایان می‌یابد.
خورشید گرفتگی در مناطق جنوب ایران نسبت به دیگر نقاط کشور طولانی‌تر است و حداکثر گرفتگی با پوشیدگی ۸۶ درصد است که در جزایر خلیج فارس رخ می‌دهد
خورشید گرفتگی چیست؟
خورشید گرفتگی یا کسوف وقتی رخ می‌دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیافتد و در نتیجه از دید قسمت‌هایی از کره زمین قرص ماه روی قسمتی از قرص خورشید را بپوشاند. این پدیده هنگامی رخ می‌دهد که زمین و ماه و خورشید به ترتیب در یک خط راست یا تقریبا در یک خط راست قرار بگیرند.
علل خورشید گرفتگی
خورشید گرفتگی تنها در زمان ماه نو رخ می‌دهد. حدود 30 روز طول می‌کشد تا ماه یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و در هر بار گردش یک بار ماه نو رخ خواهد داد. اما چرا هر ماه این پدیده روی نمی‌دهد؟
دلیل این امر این است که مدار ماه و زمین با هم زاویه دارد و در بسیاری از حالات ماه از بالا یا پایین قرص خورشید می‌گذرد. مدار زمین و ماه در دو نقطه به هم بر خورد می‌کنند که به این دو نقطه گره‌های مداری می‌گویند و ماه هرگاه در این گره با زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد خورشید گرفتگی صورت می‌گیرد. و معمولا در هر سال دو یا سه بار این اتفاق روی می‌دهد.
انواع خورشید گرفتگی
1- خورشید گرفتگی حلقوی:این نوع از گرفتگی، هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تنها حلقه پر نوری از خورشید دیده می‌شود و درون حلقه (که روی تاریک ماه است ) کاملا تاریک دیده می شود.
2- خورشید گرفتگی کلی:
این نوع از خورشید گرفتگی، هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه اندکی بزرگ تر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تمام سطح خورشید توسط روی تاریک ماه پوشانده می‌شود.
در این نوع خورشید گرفتگی امکان رؤیت جو خورشید وجود دارد که زیبایی این پدیده عمدتا به همین موضوع بر می‌گردد. معمولاً هر یک و نیم سال یک بار یک خورشید گرفتگی کلی روی می‌دهد، اما هر انسان در طول عمرش شاید یک بار شانس تماشای این پدیده را داشته باشد چرا که این موضوع وابسته به مکان ناظر است. نمونه چنین کسوفی در سال 1378 در ایران اتفاق افتاد.
3- خورشید گرفتگی جزئی:هر گاه خورشید گرفتگی اتفاق می‌افتد، در مکان‌هایی از سطح کره زمین که از خط واصل مرکز خورشید و مرکز ماه دور هستند، امکان رؤیت گرفت کلی یا گرفت حلقوی وجود ندارد. در چنین نقاطی (که شامل مساحت بیش‌تری از زمین می‌شود) دو قرص خورشید و ماه هم مرکز دیده نمی‌شوند و در نتیجه روی تاریک ماه، تنها قسمتی از قرص خورشید را می پوشاند که به این حالت گرفت جزئی می گویند.
اهمیت علمی خورشید گرفتگی
ارزش علمی خورشید گرفتگی به بررسی‌هایی است که هنگام گرفتگی کلی می‌توان انجام داد که در مواقع دیگر عملا غیر ممکن است. وقتی ماه قرص خورشید را می‌پوشاند لایه‌های خارجی جو خورشید را می‌توان رصد کرد.
با پدیدار شدن ستاره‌ها می‌توان انحنای فضا - زمان را اندازه گیری کرد با محاسبه زمان تماس اول ماه با خورشید می‌توان به جزئیاتی در حرکت مداری ماه و زمین پی‌برد. می‌توان ستارگان دنباله‌داری را که در حضیض هستند را بررسی کرد. و …
در قرن اخیر مهمترین سنجش‌های خورشید گرفتگی اندازه‌گیری مکان ستاره‌های قابل روئیت در اطراف خورشید و تایید تجربی نسبیت عام انیشتین است. نسبیت عام، پایه کهکشان شناسی نوین است.
نکات لازم در هنگام رصد خورشید گرفتگی
- به هیچ وجه بدون فیلترهای مخصوص به خورشید نگاه نکنید.
- برای نگاه کردن به خورشید از شیشه‌هایی که به وسیله دود شمع و یا به طرق دیگر دودی شده‌اند استفاده نکنید چرا که آن‌ها تنها شدت نور را کم می‌کنند و جلوی پرتوهای خطرناک نور خورشید را نمی‌گیرند.
- با ابزار نجومی به هیچ وجه بدون فیلتر به خورشید نگاه نکنید.
- بهترین روش دیدن خورشید گرفتگی استفاده از ابزار‌هایی مثل اتاق تاریک و یا انداختن تصویر بر روی دیوار یا پرده است.
* سه نكته درباره نماز آيات براى خسوف و كسوف
1. آغاز نماز آيات براى ماه و خورشيد گرفتگى، از شروع گرفتگى است. «1»
2. قضاى ماه و خورشيدگرفتگى وقتى است كه كاملًا باز شده است. «2»
3. زمانى كه ماه و خورشيدگرفتگى شروع به باز شدن مى كند، بايد به نيت مافى الذّمه نماز آيات را خواند. «3»
* معيار نماز آيات در خسوف و كسوف
از وقتى كه خورشيد و ماه، شروع به گرفتن مى كند، انسان بايد نماز آيات را بخواند و بنا بر احتياط واجب بايد به قدرى تأخير نيندازد كه شروع به باز شدن كند. «4» اگر خواندن نماز آيات را به قدرى تأخير بياندازد كه آفتاب يا ماه شروع به باز شدن كند، بايد نيت مافى الذّمه نماید؛ ولى اگر بعد از بازشدن تمام آن، نماز بخواند، بايد نيت قضا کند. «5» اگر بعد از باز شدن آفتاب يا ماه بفهمد كه تمام آن گرفته بوده، بايد قضاى نماز آيات را بخواند، ولى اگر بفهمد مقدارى از آن گرفته بوده، قضاى نماز آيات بر او واجب نيست. «6»
* نماز آيات براى خسوف و كسوف فورى است. نماز آيات براى كسانى واجب است كه خسوف و كسوف در شهرشان واقع شده نه شهرهاى ديگر.
فلسفه و حكمت نماز آيات، تنها ترسيدن و وحشت از برخى پديده ها نيست؛ براى پديده هايى مانند كسوف و خسوف، نماز آيات واجب شده، در حالى كه مردم به طور معمول از آن ها وحشت و ترسى ندارند يا حتى نماز هنگام زلزله و بادهاى سياه، مقيّد به ترس نيست.
* پديده هايى همچون زلزله، كسوف، خسوف و بادهاى ترسناك از نشانه هاى قيامت است. پس هنگامى كه يكى از اين پديده ها رخ داد، قيامت را به ياد آوريد و به مساجد رو آوريد و در پيشگاه الهى تضرع نماييد.
* کیفیت نماز آیات
نماز آيات دو ركعت است و در هر ركعت پنج ركوع دارد و دستور آن اين است كه انسان بعد از نيت، تكبير بگويد و يك حمد و يك سوره تمام بخواند و به ركوع رود و سر از ركوع بردارد، دوباره يك حمد و يك سوره بخواند، باز به ركوع رود تا پنج مرتبه و بعد از بلند شدن از ركوع پنجم، دو سجده نمايد و برخيزد و ركعت دوم را هم مثل ركعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد. «7»
همچنین مى تواند در هر ركعت بعد از خواندن حمد، سوره اى را پنج قسمت نمايد و بعد از هر قسمتى يك ركوع انجام دهد مانند سوره قدر كه پنج آيه دارد. «8»
اگر در يك ركعت از نماز آيات پنج مرتبه حمد و سوره بخواند و در ركعت ديگر يك حمد بخواند و سوره را پنج قسمت كند، مانعى ندارد. «9»
هر يك از ركوع هاى نماز آيات رُكن است كه اگر عمداً يا اشتباهاً كم يا زياد شود، نماز باطل است. «10»
اگر در نماز آيات شك كند كه چند ركعت خوانده و فكرش به جايى نرسد، نماز باطل است. «11»
پاورقی:
(1). توضيح المسائل مراجع، ص 843، م 1495.
(2). همان.
(3). تحريرالوسيله، ج 1، القول فى صلاة الآيات، م 3؛ توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 843، م 1496.
(4). توضيح المسائل مراجع، م 1495.
(5). همان، م 1496.
(6). همان، م 1499.
(7). توضيح المسائل مراجع، م 1507.
(8). همان، م 1508.
(9). همان، م 1509.
(10). همان، م 1515.
(11). همان، م 1513.
منبع: پايگاه خبري تحليلي598 - همشهري انلاين- خبرگزاري رسمي حوزه
