حوزه انقلابی، حوزه ای معتقد به مبانی فکری انقلاب، اهل اقدام و عمل، پاسخگو و مسؤول در قبال نیازهای نظام و حساس در برابر نفوذ و انحراف است.
اشاره: انقلابی بودن و انقلابی ماندن را باید بیت الغزل فرمایشات رهبر معظم انقلاب در سالیان اخیر دانست. ایشان طی چند سال گذشته بارها در دیدارهای مختلف با گروه های حوزوی، بر لزوم حفظ و تقویت روحیه انقلابی در بین طلاب و روحانیان تاکید داشته اند.

رهبر معظم انقلاب 24 اسفندماه 94 برای نخستین بار در دیدار اعضای مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم از کلید واژه «حوزه انقلابی» استفاده کردند و هشدار صریح و دلسوزانه ای را نسبت به برخی انگیزه ها برای انقلاب زدایی از حوزه های علمیه مطرح کردند، هشداری که البته پیش از آن نیز با عبارات دیگری خطرش را گوشزد کرده بودند.

از آن روز تاکنون حدود چهار سال می گذرد و اکنون که در آستانه سالگرد این دیدار مهم و تاریخی هستیم اگر نگاهی به اقدامات و فعالیت های انجام شده در حوزه و مراکز و نهادهای حوزوی بیندازیم به طومار بلندبالایی از نشست ها، همایش ها و نیز اقدامات مشابه می رسیم که یک روی سکه آن لبیک حوزه و دغدغه مندی متولیان نسبت به این مطالبه و هشدار رهبری است، اما برخی روی دیگر سکه را تجاوب نمادین و لسانی و برخورد شعاری با موضوع می دانند، که البته نقد و ارزیابی این عملکرد مقصود و هدف این نوشتار نیست.

در این گزارش برآنیم تا به دغدغه ها و سؤالات مهمی بپردازیم، از شاخصه های طلبه تراز انقلاب اسلامی تا تبیین رابطه متقابل حوزه و حاکمیت، از آفات و آسیب هایی که ممکن است حرکت انقلابی را در حوزه های علمیه تهدید کند تا تبیین راهکارهایی برای صیانت و پاسداری از هویت طلبه و حوزه انقلابی.

برای درک بیشتر موضوع حوزه انقلابی و هشدار صریح رهبر معظم انقلاب، ابتدا باید شاخصه ها و معیارهای حوزه انقلابی را به درستی فهم کنیم؛ موانع، چالش ها و آسیب ها را مورد واکاوی قرار دهیم و در مرحله دیگر و مهم تر راهکارهای رسیدن به نقطه مطلوب در انقلابی گری را ترسیم کنیم.

ماهیت حوزه انقلابی در کلام امام، رهبری و بزرگان

در تعریف ماهیت حوزه انقلابی، اگر نگاهی به فرمایشات حضرت امام(ره)، رهبر معظم انقلاب و مراجع تقلید و علما بیندازیم، می توان حوزه انقلابی را حوزه ای با شاخصه هایی همچون «استکبار ستیز، حامی مظلوم، عدالت خواه، اهل مجاهدت در مسیر حق و ارزش ها، مردم دار و اهل فروتنی در برابر مردم، پایبند به اصول و ارزش ها، زاویه دار با سرمایه داران زالو صفت، متکی بر عقلانیت و سرسخت در برابر تحجر» توصیف کرد.

در نگاه امام، رهبری و بزرگان، حوزه انقلابی، حوزه ای معتقد به فقه سنتی و اجتهاد جواهری و پاسخگو به نیازها است که نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را در اختیار دارد، به مبانی فکری انقلاب و پاسداری از این شجره طیبه و ولایت فقیه معتقد و ملتزم است، اهل اقدام و عمل و حضور به موقع در صحنه ها و عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است، خود را نسبت به نظام اسلامی و نیازهای آن مسؤول می داند، پیچیدگی های زمان را درک می کند، در برابر نفوذ به شدت حساس است؛ اما در عین حال اهل تعامل و پرچمدار وحدت و تقریب مذاهب اسلامی است.

شاخصه های روحانی و طلبه تراز انقلاب

بر همین اساس اگر بخواهیم شاخص های روحانی و طلبه تراز انقلاب را از کلام امام و بزرگان استخراج کنیم به لیست بلند بالایی برمی خوریم که عصاره آن را می توان این گونه تجمیع کرد:

ـ عالم و برخوردار از فضل علمی و اخلاقی

ـ با تقوا و بصیر

ـ خردمند و با حکمت

ـ مسؤولیت پذیر و زمان شناس

ـ برخودار از روحیه جذب حداکثری بویژه در مواجهه نسل جوان

ـ ساده زیست و با عزت نفس

ـ مردمی و دارای روحیه خدمت

ـ دارای روحیه کار دسته جمعی

ـ صبور و شکیبا در برابر مشکلات و ناملایمات

ـ با نشاط و امید و با برنامه و تاثیرگذار در جامعه

ـ اهل توکل و توسل و برخوردار از روحیه انس با قرآن و توسل به اهل بیت(ع)

و پایبند به شؤون طلبگی

در اندیشه امامین انقلاب اسلامی، نقش حوزه های علمیه و روحانیت در امتداد خط مقدس ولایت و امامت ترسیم می شود و بر همین اساس در طول تاریخ حوزه های علمیه در میدان ها و عرصه های مختلف حضور پیدا کرده و ایفاگر رسالت تاریخی و هویت ساز خود بوده اند.

رسالتی که با پیروزی انقلاب اسلامی و ارائه الگوی حاکمیت اسلام بر مبنای ولایت فقیه، حساس تر و سنگین تر از سایر دوره های نقش آفرینی روحانیت شده و حوزویان بایستی با حضور فعالانه در عرصه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و تبلیغی هم برای صیانت از کیان اعتقادات شیعه و هم پاسخگویی به شبهات و نیز مواجهه با افکار و اندیشه های مخرب و انحرافی برای هدایت و ارشاد جامعه مطابق آیه “نفر” که تبیین گر رسالت حوزه و مبنای شکل گیری حوزه های علمیه است اقدام کنند.

 تحقق این مهم البته نیازمند الزامات و ملاحظات متعددی است که توجه بیشتر و جدی تری را می طلبد؛ نگاهی به سیر تاریخی حوزه های علمیه از مرحله آغازین که به برپایی و شکل گیری حلقات درس در محضر ائمه اطهار(ع) برمی گردد تا مرحله سامان یابی و نضج در عصر امامین صادقین(ع) و تا دوران معاصر و شگل گیری حوزه های علمیه نجف، لبنان، عراق و ایران، نشان می دهد که مسؤولیت حساس و سترگ حفظ معارف اهل بیت(ع) و پاسداری از مکتب را تنها و تنها روحانیت به دوش کشیده است.

پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره) و با پیشگامی و نقش آفرینی فعال مرجعیت و روحانیت، رسالت حوزه های علمیه و بویژه حوزه علمیه قم را نیز دچار تغییر کرد و حوزه وارد مرحله جدیدی از حیات طیبه خود شد؛ حرکتی که منشا اصلی آن هجرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم و نقش آفرینی فعال او و همراهانش بود.

پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی از سویی حوزویان را وادار ساخت تا هم برای تامین محتوایی و پشتیبانی تئوریک از این مولود با برکت، مبانی علمی لازم را در اختیار داشته باشند و نیز با توجه به گسترش مرزهای علوم اسلامی به مباحث نوپدید بپردازند و خود را برای مجاهدت همه جانبه به منظور پاسخگویی به نیازهای روز افزون آماده سازند.

حفظ و تقویت هویت انقلابی روحانیت، امری ظریف، حساس، مهم و نیازمند مراقبت و تدبر هم از سوی سیاست گذاران و تصمیم گیران و هم از سوی بدنه حوزه و طلاب است است؛ برای بررسی این اصل اساسی، باید ماموریت های حوزه و روحانیت را در عصر کنونی و در معیار اقامه اجتماعی دین در عرصه ملی و بین المللی سنجید.

با لحاظ این اصل مهم است که می توان انقلابی گری را درست تحلیل و فهم کرد و از آن به عنوان عاملی هویت ساز برای حوزه یاد نمود، البته باید توجه داشت که انقلابی گری تنها در ساحت کنش ها و رفتارهای هیجانی و احساسی و مشارکت سیاسی اجتماعی روحانیت در حکومت و دولت اسلامی خلاصه نمی شود و حوزه باید خود را برای مسؤولیت پذیری در اقامه اجتماعی اسلام آماده کند.

دیدگاه مراجع و علما درباره حوزه انقلابی و مؤلفه های آن

با شکل گیری انقلاب اسلامی، فرصت تجربه رویکرد حکومتی به فقه نیز ایجاد شد و بیش از هر زمانی فرصت برای نقش آفرینی علمای دین در امور اجتماعی و سیاسی فراهم شده است و اگر حوزه و روحانیت به درستی قدر این نعمت و موهبت را بدانند و خودشان را برای پاسخگویی به نیازهای جامعه اسلامی و جهان اسلام آماده سازند به یقین زمینه تعالی حوزه و حاکمیت نیز فراهم خواهد شد؛ فرصت و ظرفیتی فوق العاده ای که مورد اذعان و تصریح مراجع و علمای شاخص حوزه نیز قرار دارد.

بُن مایه اصلی حوزه انقلابی پاسخگویی علمی به نیازهای جامعه است

حضرت آیت الله مکارم شیرازی که همواره دغدغه اعتلا و سربلندی حوزه های علمیه و نظام اسلامی را داشته و در طول عمر با برکت خود آثار گرانبها و ارزشمندی در موضوعات مختلف تالیف کرده است در سالیان اخیر موضوع درس خارج فقه خود را نیز به مسائل جدید اختصاص داده و در سال تحصیلی جدید نیز در مسجد اعظم قم ابعاد مختلف امر به معروف و نهی از منکر را برای شاگردانش تبیین می کند.

این مرجع تقلید حوزه های علمیه را خاستگاه انقلاب و اساس آن را ارائه تولیدات علمی به منظور پاسخگویی به نیازهای جامعه می داند و می گوید: «در زمان مرحوم حضرت آیت الله بروجردی حوزه علمیه قم حداکثر حدود چهار هزار طلبه داشت، اما بعد از پیروزی انقلاب تعداد طلبه ها به دهها هزار نفر رسیده و آمار تولیدات علمی حوزه نیز روز به روز در حال افزایش است و این روند حرکت پویا و زنده حوزه ها را نشان می دهد».

حضرت آیت الله مکارم شیرازی بُن مایه اصلی حوزه انقلابی در شرایط کنونی، پاسخگویی علمی به نیازهای حاکمیت می داند و تاکید می کند: «حوزه ها همیشه در انقلاب خوش درخشیده اند و اکنون نیز باید ضمن پاسخگویی به شبهات و نیازها، خود را برای نقش آفرینی فعال تر آماده کنند».

او مقدمه این کار عظیم و مهم را تحول دقیق، سنجیده و صحیح کتب درسی ذکر و تاکید می کند: «باید این کار مهم بدور از هر گونه سطحی نگری و با حفظ تراث ارزشمند و سنت های کهن و ریشه دار حوزه اتفاق بیفتد. اهمیت حوزه نباید بر کسی پوشیده باشد؛ امام و رهبر معظم انقلاب فرزند حوزه علمیه هستند».

پدید آورنده انقلاب حوزه است و نگهبان آن هم باید روحانیت باشد

حضرت آیت الله صافی گلپایگانی از جمله مراجعی است که جان مایه سخنان او دغدغه حفظ ارزش های دینی و انقلابی است؛ او گرچه شاید با صراحت دیگران در این عرصه وارد نشود اما قرائن “ابلغ من التصریح” او حجت را بر همگان تمام می کند.

«رسالت روحانیت در شرایط کنونی بسیار مهم، حساس و سنگین است؛ روحانیت باید بر همه امور اشراف داشته باشند چراکه مساله اسلام و اهل بیت(ع) است و مهم این است که ما از این خط خارج نشویم؛ مردم به انقلاب اسلامی امید داشته و دارند و باید ببینند که روز به روز بر رونق اسلام افزوده می شود».

«روحانیان باید در مقام جبران کمبودها باشند و دل به مردم بدهند؛ آنها باید تذکرات لازم را ارائه دهند و هرکجا نصیحتی لازم است بگویند. پدید آورنده این انقلاب روحانیت بوده و نگهبان آن نیز باید روحانیت باشند؛ امیدواریم خداوند حوزه و نظام را از شر دشمنان دخلی و خارجی و بد اندیشان حفظ کند».

استقلال حوزه به معنای کناره گیری از نظام نیست

حضرت آيت الله نوري همداني که همواره به اتخاذ مواضع صریح، شفاف و انقلابی شهره است، بارها در دیدارها و سخنرانی های خود به تبیین ابعاد مختلف حوزه انقلابی پرداخته است. از نگاه این مرجع تقلید دشمن شناسی، بصیرت، استکبار ستیزی، حضور در صحنه، پاسخگویی به شبهات و دفاع همه جانبه از ولایت فقیه و آرمان های والای حضرت امام از مصادیق و شاخصه های مهمی است که می توان حوزه انقلابی را با آن سنجید.

او البته به نکته ای دقیق و ظریف اشاره می کند و هشدار می دهد که حوزه نباید وارد جناح بازی های سیاسی شود؛ تذکری که نشان دهنده عمق درک ملاحظات خاص انقلاب و حوزه های علمیه است. حضرت آیت الله نوری همدانی گرچه حفظ استقلال حوزه های علمیه از دولت را امری لازم برمی شمرد اما در عین حال تذکر می دهد که نباید بین استقلال حوزه و کناره گیری از مسائل نظام خلط کرد. «استقلال در حوزه‌های علمیه بدین معنا نیست که از نظام کناره‌گیری کنیم، مقصود این است که حوزه نباید دولتی باشد، اما حراست و پاسداری از معیارها و شاخص‌های نظام و انقلاب وظیفه ما بوده و هست. مردم به حوزه‌های علمیه توجه کردند و انقلاب را به وجود آوردند و امروز حوزه باید از این اصل پاسداری کند و انقلابی بماند.

بايسته هاي حوزه انقلابي از نگاه آيت الله سبحاني

حضرت آيت الله سبحاني از دیگر مراجعی است که نکاتی خواندنی درباره حوزه انقلابی بیان می کند. از نگاه حضرت آیت الله که مباحث اصولی و کلامی اش هر روز طلاب علوم دینی را سیراب می کند، حوزه علمیه مهد انقلاب و حضرت امام بنیانگذار انقلاب فرزند حوزه است.

او بایسته هایی را برای انقلابی ماندن حوزه بیان می کند و می گوید: «نخستين بايسته اين است که حوزه بتواند به معناي واقعي کلمه فقيه تربيت کند. بلاد ما در زمينه فقيه با کمبود شديد مواجه است. قدرت علمي حوزه هم در اصول و هم در فروع بايد محفوظ باشد و البته پيشرفت کند، فقاهت، مرجعيت و معنويت را بايد تقويت کرد».

تبليغ مکتب اهل بيت(ع) در خارج از کشور رسالت دیگر حوزه انقلابی از نگاه حضرت آیت الله سبحانی است، وظیفه ای که او تحقق آن را در گروه توجه به زبان عربی می داند و تاکید می کند که “عربی” باید زبان دوم حوزه های علمیه باشد.

به باور حضرت آیت الله سبحانی، آگاهي به زمان و مقتضيات زمانه، پاسخگویی به شبهات و هجمه همه جانبه به مکتب اهل بیت(ع)، تربیت مدرس و فقیه به منظور پاسخگویی به شبهات از دیگر بايسته های حوزه انقلابي است که البته او پیشنهاد می دهد مرکز مخصوصي در قم جهت پاسخگويي به اين شبهات ايجاد شود.

به برکت انقلاب علوم مهجور، مشهور و دلپذیر شد

حضرت آیت الله جوادی آملی همواره از این که حوزه سرمایه های ارزشمند و نخبه خود را به راحتی از دست می دهد، متاسف است؛ او درباره حوزه انقلابی نکات عالمانه ای بیان می کند؛ توصیه هایی که درس اخلاقی برای همه ارکان حوزه است از سیاست گذار و برنامه ریز تا عموم طلاب و بدنه حوزه.

«اولین وظیفه ما برنامه حوزوی است که آیه محکمه می خواهد، فریضه عادله می خواهد، سنت قائمه می خواهد. حالا چطور بخوانیم؟ این به تزکیه نفس وابسته است. اگر خدای ناکرده یک کسی یک مختصر سواد پیدا کرد سینه را وجب کرد گفت یک وجب سینه و این همه علم؟! این نه به درد دنیای خودش می خورد نه به درد آخرتش. اگر ما چیزی یاد گرفتیم و مردم را به خودمان دعوت کردیم، نه خودمان در راهیم نه دیگری را می توانیم به راه بیاوریم».

«ما یک فقیه و مجتهد داریم و یک دلال؛ نگاه کنید که الآن مشکل ما چیست؟ ما فقه و اصول داریم، فلسفه و کلام داریم؛ شیخ انصاری تولید کرده، فلان فقیه تولید کرده، اگر ما بیاییم حرف های اینها را جابه جا کنیم می شویم دلال فقه، نه مبتکر! هرگز به این بسنده نکنید که حرف دیگران را منتقل کنید این مقدمه کار شماست باید به فکر تولید باشید».

«مهم ترین چیزی که کمر حوزه را می شکند نهال فروشی است؛ اگر کسی استعداد راقی دارد باید بکوشد که فقیه نام آور یا استاد حوزه شود. این حیف است که حوزه را رها کند؛ اگر طلبه ای مستعد است، می تواند مسیر شیخ طوسی، خواجه نصیر، علامه حلی و شیخ انصاری را طی کند».

خبرگزاری رسا