جامعه تابع فرهنگ بیگانه نابود می‌شود
امام خمینی رحمه الله علیه: «…اگر جامعه از نظر فرهنگی، وابسته و تابع فرهنگ بیگانه باشد، مجبور می‌شود که در ابعاد دیگر اجتماعی هم به سوی دشمن برود و در نهایت، نابود می‌شود و شرف خود را در همه زمینه‌ها از دست می‌دهد.»
امنیّت فرهنگی
امام خمینی(ره) با تأکید براین که فرهنگ در موجودیت و حیات هر جامعه‌ای نقش اساسی و محوری دارد و اصلاح فرهنگ در رأس همه اصلاحات به شمار می‌آید، از جمله دست آوردهای انقلاب اسلامی را برقراری فرهنگ استقلالی در جامعه توسط دانشگاه مستقل و حوزه می‌دانستند. برقراری نظم و امنیّت فرهنگی برمبنای استقلال فکری و قطع وابستگی فرهنگی و جایگزین کردن فرهنگ مستقل اسلامی ایرانی از وظایف دولت اسلامی است. با توجه به عنایت خاص و ویژه ای که در گفتار و کلمات امام(ره) نسبت به مقوله فرهنگ و استقلال فرهنگی به چشم می‌خورد چنین استفاده می‌شود که امنیّت فرهنگی از اهمیّت فوق العاده‌ای برخوردار است و به عبارت دیگر اگر امنیّت فرهنگی وجود داشته باشد، امنیّت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی هم به وجود می‌آید.
دولت موظف است مقدمات و بسترهای لازم را برای رشد و تعالی فرهنگ جامعه فراهم نماید و برطبق قانون اساسی ابزار و امکانات مورد نیاز مردم را از تحصیلات ابتدایی گرفته تا آموزش عالی مهیا سازد.[۱] امروزه انسجام فرهنگی را یکی از منابع تأمین کننده امنیّت داخلی می‌دانند. غرض از این مفهوم وجود سطح قابل قبولی از هماهنگی میان نهادهای متولی امور اجتماعی فرهنگی در جامعه است که در نتیجه آن، تضاد در حوزه نهادهای فرهنگی به حداقل رسیده یا از بین برود. امنیّت فرهنگی نیز مانند امنیّت سیاسی لازمه توسعه است و تا امنیّت فرهنگی نباشد نباید منتظر توسعه باشیم.[۲] در اندیشه سیاسی امام(ره) بر ضرورت استقلال فکری و فرهنگی و عدم قبول وابستگی تأکید شده است: «بی‌شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساساً فرهنگ هر جامعه هویّت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می‌دهد و با انحراف فرهنگ هر چند جامعه در بُعدهای اقتصادی، سیاسی، صنعتی و نظامی قدرتمند و قوی باشد ولی پوچ و پوک و میان تهی است.
اگر فرهنگ جامعه‌ای وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد، ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می‌کند و بالاخره در آن مستهلک می‌شود و موجودیت خود را در تمام ابعاد از دست می‌دهد.
استقلال و موجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشأت می‌گیرد و ساده اندیشی است که گمان شود با وابستگی فرهنگی، استقلال در ابعاد دیگر یا یکی از آنها امکان پذیر است.»[۳]
از مجموعه فرمایشات و پیام‌های امام در مقوله فرهنگ و امنیت می‌توان استفاده کرد که راه رسیدن به استقلال فرهنگی یکی پایان دادن به فرهنگ بیگانه و دیگری بازگشت به اصالت خویش و هویّت اسلامی است.
خود باختگی در مقابل فرهنگ غرب و بیگانه شدن از خویشن خویش باعث تزلزل فرهنگی و اخلاقی خواهد شد و امنیّت و ثبات فرهنگی جامعه را به خطر می‌افکند.
امام(ره) در این‌باره فرمایند: «…اگر جامعه از نظر فرهنگی، وابسته و تابع فرهنگ بیگانه باشد، مجبور می‌شود که در ابعاد دیگر اجتماعی هم به سوی دشمن برود و در نهایت، نابود می‌شود و شرف خود را در همه زمینه‌ها از دست می‌دهد.»[۴]
حضرت امام (ره) برای اصلاح فرهنگ جامعه و حفظ و حراست از حریم علم و دانش، بر تربیت و تزکیه و تهذیب نفس تأکید دارند و پیشرفت حقیقی را در سایه تخصص و تعهد اسلامی می‌دانند: «باید آن‌هایی که به این کشور علاقه دارند، آن‌هایی که به این ملّت علاقه دارند، آن‌هایی که خودشان وابسته نیستند و خدمت‌گزار ابرقدرت‌ها نیستند، آنها همّت کنند به این‌که دانشگاه را یک مرکزی درست کنند که مرکز علم و تهذیب باشد، که همه تخصص‌ها در خدمت خود کشور باشد نه این‌که متخصص بشود و با آن تخصص‌اش ما را به دامن آمریکا بکشد، متخصص بشود و با آن تخصصش به کشور ما ضربه وارد کند.»[۵] «صدمه‌هایی که وارد می‌شود بر مملکت، غالباً از این متفکرین بی‌پرورش، آموزشهای بی‌پرورش واقع می‌شود، علم را تحصیل می‌کنند لکن تقوا ندارند»[۶]
گفتار سوم: امنیّت اجتماعی
حالت فراغت همگان از تهدیدی که کردار غیرقانونی دولت یا دستگاهی فردی یاگروهی در همه یا بخشی از جامعه پدید آورد، نظام حقوقی جدید مدعی است که قانون یا تعریف و حدگذاری آزادی‌ها و حقوق فرد و کیفر دادن آنان که از حدود پا فراتر نهند، امنیّت فرد و اجتماع را پاسداری می‌کند، پلیس و دادگستری مأمور اجرای آن هستند.[۷] برای استقرار نظم و امنیّت اجتماعی عناصر و عوامل مختلفی دخیل می‌باشند که در این‌جا به بررسی برخی از آنها در افکار و اندیشه امام(ره) می‌پردازیم.
بند اول: استقرار عدالت اجتماعی
برقرار کردن عدالت در جامعه یکی از اهداف مهم حکومت پیامبران الهی و امامان معصوم است و یکی از پایه‌های اساسی امنیّت به شمار می‌آید. امام خمینی(ره) آن را بهترین وسیله جلب اعتماد مردم و موفقیّت دولت‌ها می‌دانند و می‌فرمایند: «هدف بعثت‌ها به طور کلی این است که مردمان براساس روابط اجتماعی عادلانه نظم و ترتیب پیدا کرده، قد آدمیت راست گردانند و این با تشکیل حکومت و اجرای احکام امکان پذیر است، خواه نبی خود موفق به تشکیل حکومت شود مانند رسول اکرم(ص) و خواه پیروانش پس از وی توفیق تشکیل حکومت و برقراری نظام عادلانه اجتماعی را پیدا کنند.»[۸] و در جای دیگری حکومت اسلامی را حکومت عدل و عدالت معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «در جمهوری اسلامی عدل اسلامی جریان پیدا می‌کند. عدالت الهی بر تمام ملت سایه می‌افکند»[۹]
همچنین ایشان شیوه امام علی(ع) در اجرای عدالت را الگویی ارزنده و مناسب برای حکومت داری می‌دانند و می‌فرمایند: «ما عدالت اسلامی را میخواهیم در این مملکت برقرار کنیم. اسلامی که راضی نمی‌شود حتی به یک زن یهودی که در پناه اسلام است تعدی بشود. اسلامی که حضرت امیر، سلام الله علیه، می‌فرماید برای ما چنان‌چه بمیریم، ملامتی نیست که لشگر مخالف آمده است و با فلان زن یهودیه‌ای که مُلحد بوده است خلخال را از پایش در آورده است.»[۱۰]
بند دوم: امنیّت مسکن و شغل
از دیدگاه اسلام و امام(ره)، امنیّت تنها در مورد جان و مال و ناموس مردم خلاصه نمی‌شود بلکه شامل تأمین شغل و مسکن و سایر امنیّت‌های اجتماعی نیز می‌باشد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی تصریح شده است: «حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن، شغل اشخاص از تعرضّ مصون است، مگر در مواردی که قانون تجویز می‌کند.»[۱۱] اسلام ورود بدون اجازه به مسکن دیگران را ممنوع نموده و تعرض می‌داند حتی نگاه کردن به داخل خانه و محل سکونت پوشیده شده مردم را جایز نمی‌داند، تا آن‌جا که اگر شخص متعرض، به هنگام دفاع صاحب خانه به قتل برسد، خونش مهدور است.[۱۲]
حضرت امام(ره) در فرمان هشت ماده‌ای خطاب به مسئولان نظام درخصوص امنیّت شغلی و عدم دخالت در زندگی خصوصی افراد می‌فرماید: «ما نباید ظلم کنیم، یعنی تفتیش نماییم که در داخل خانه‌های مردم چه می‌گذرد، کسی هم حق ندارد عشرت‌کده درست کند و یا قمارخانه. در حکومت اسلامی با این گونه امور مبارزه می‌شود. ما میخواهیم احکام خدا جاری شود. آن طرفش هست، این طرفش هم هست. آن طرف که نباید با مردم بدرفتاری کرد، نباید داخل منازل مردم ریخت، مردم باید در خانه‌هایشان مطمئن باشند، در زندگی شان، کسب و تجارت‌شان اطمینان داشته باشند. دولت اسلامی موظف است مردم را مطمئن نماید در همه چیز، در سرمایه‌هایشان در کسب و کارشان. دولت حق ندارد به آنها تعدی نماید و اگر کسی تعدی کرد تأدیب خواهد شد. و از آن طرف هم اگر کسانی که مخالف اسلام هستند بخواهند تجاهر به فسق نمایند، آنها هم تأدیب خواهند شد.»[۱۳] «ورود به مغازه‌ها و محل کار و منازل افراد بدون اذن صاحب‌خانه برای جلب یا به نام کشف جرم و ارتکاب گناه، ممنوع است»[۱۴] امام(ره) در مورد افرادی که شغل نامشروع و غیر قانونی دارند، هشدار می‌دهند: «کسانی که شغل آنان گردآوری و توزیع مواد مخدر است، مصداق مفسد فی الارض قرار می‌گیرند و علاوه بر ضبط مواد باید آنان را به مقامات قضائی معرفی کرد»[۱۵]
بند سوم: مبارزه با مفاسد و انحرافات اجتماعی
یکی دیگر از راه‌های تأمین نظم و امنیّت اجتماعی، مبارزه و برخورد جدی با فساد و انوع انحراف‌های اخلاقی و اجتماعی است. امام(ره) آن دسته از افرادی که انحراف اخلاقی دارند و جامعه را به فساد و تباهی می‌کشانند به عنوان غده سرطانی معرفی کرده و معتقدند: «آن که فاسد می‌کند جامعه را، و دست از فسادش برنخواهد داشت، او را باید از جامعه جدا کرد؛ او یک غده سرطانی است که جامعه را فاسد می‌کند.»[۱۶] و در یکی دیگر از بیانات خویش، اعتیاد به مواد مخدر را به عنوان بلای خطرناک اجتماعی یاد کرده و نجات معتاد از چنگال آن را نجات اسلام می‌دانند.[۱۷]
بند چهارم: نظارت عمومی
امر به معروف و نهی از منکر و کنترل و نظارت کارگزاران نظام از وظایف مهم اجتماعی به حساب می‌آید و از دیدگاه امام(ره) برای اصلاح امور جامعه و استقرار نظم و امنیّت لازم است. ایشان حتی مردم را به انتقاد از خودشان فراخوانده، می‌فرمایند: «همه ملّت موظفند که نظارت کنند بر این امور، نظارت کنند اگر من یک پایم را کنار گذاشتم، کج گذاشتم، ملّت موظف است که بگویند پایت را کج گذاشتی، خودت را حفظ کن»[۱۸] و در جای دیگری این اصل اجتماعی و سیاسی را مورد تأکید قرار داده و می‌فرمایند: «کوشش کنید که احکام اسلام را، هم عمل کنید و هم وادار کنید که دیگران عمل کنند. همان طوری که هر شخص و هر فردی موظف است که خودش را اصلاح کند، موظف است که دیگران را هم اصلاح کند. اصل امر به معروف و نهی از منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کند.»[۱۹]
«امنیّت تنها کار پلیس یا نیروی انتظامی یا نیروی اطلاعاتی و امثال آن‌هانیست. تمام دستگاه‌های فرهنگی و تبلیغی از آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها گرفته تا رسانه‌های گروهی همه و همه باید دست به دست هم بدهند تا نظم، انضباط و احترام به قانون به یک ارزش تبدیل شود، به طوری که اگر یک فرد از اعضای خانواده کار خلافی انجام داد نتواند آن را برای خانواده خود نقل کند هنوز متأسفانه در فرهنگ جامعه، بسیاری از کارهای خلاف، نوعی زرنگی تلقی می‌شود!… این امر مستلزم یک تحول عمیق فرهنگی است. تا این تحول انجام نگیرد ما به اهداف بلند خود نخواهیم رسید.»[۲۰]
[۱] قانون اساسی بند سوم از اصل سوم براین مطلب تصریح می‌کند که آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه، در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی. با گسترش آموزش مقدماتی، متوسطه و عالی که موجب شناخت افراد کشور نسبت به حقوق خود خواهد شد.
[۲] انقلاب اسلامی: ریشه‌ها و چالش‌ها، ص ۲۰۳ ۲۰۲، چاپ اوّل.
[۳] صحیفه نور، جلد ۱۵، ص ۱۶۰، پیام امام خمینی به مناسبت آغاز سال تحصیلی مورخ ۳۱/۶/۶۰٫
[۴] پایداری و ثبات در شخصیت امام خمینی (ره)، ترجمه شیخ کاظم یاسین، چاپ اول ص ۷۶
[۵] پایداری و ثبات در شخصیت امام خمینی (ره)، ترجمه شیخ کاظم یاسین، چاپ اول ص ۷۶
[۶] کلمات قصار، پنداها و حکمت‌ها، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص ۱۸۴
[۷] انشنامه سیاسی، داریوش آشوری، تهران، ص ۳۹
[۸] ولایت فقیه، ص ۶۰ -۵۹
[۹] صحیفه امام، ج ۵، ص ۲۷۹
[۱۰] صحیفه نور، ج ۹، ص ۴۲، مورخ ۱۴/۶/۵۸
[۱۱] قانون اساسی، اصل ۲۲
[۱۲] تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۴۹۱
[۱۳] صحیفه امام، ج ۱۷، ص ۱۶۲ ۱۶۱
[۱۴] صیحفه امام، ج ۱۷، ص ۱۶۱٫
[۱۵] صیحفه امام، ج ۱۷، ص ۱۶۱٫
[۱۶] کلمات قصار، پندها و حکمت ها، امام خمینی، ص ۸۲
[۱۷] کلمات قصار، پندها و حکمت ها، امام خمینی، ص ۸۳
[۱۹] صحیفه نور، ج ۹، ص ۲۹۱
[۲۰] صحیفه نور، ج ۹، ص ۲۹۱
