در قرآن و احادیث تعبیر «ولایت» در مورد امام علی(ع) چگونه به کار رفته است؟
از جمله عناوين شكوهمندی كه در روايات و بويژه در احاديث تفسيری درباره علی(ع) به كار رفته است، عنوان «ولی» است. ترديدی نيست كه در ادبيات عرب ، استعمال مادّه «وَلَی» در معنای سرپرست، زعيم و پيشوا، بسی شايع بوده است، كه به اين نكته در تحليل حديث غدير ، اشاره خواهيم كرد.
در سخنان و آموزه های پيامبر خدا، عنوان «ولی» و «ولايت»، برای علی(ع) بسيار به كار رفته و اين سخنان شكوهمند و تنبّه آور، در موارد و مواضع بسياری بيان شده است كه نخستين آنها، مجمع كوچك، امّا سرنوشت سازِ خويشاوندان پيامبر(ص) بود كه از آن ياد كرديم.[۱]
به طور مثال، اين تعبير پيامبر(ص) كه : «ای علی! پس از من، تو ولی مردم هستی. هر كس كه از تو اطاعت كند، از من اطاعت كرده و هر كس كه نافرمانی ات كند، مرا نافرمانی كرده است»،[۲]بسيار تكرار شده و منابع حديثی اهل سنّت، از آن آكنده است، كه بخش قابل توجّهی از آنها را در ذيل عنوان «احاديث ولايت» آورده ايم.[۳]
اين تعبيرات، بويژه وقتی با قيد «پس از من» همراه اند، هيچ ترديدی باقی نمی گذارند كه پيامبر خدا، جريان سياسی پس از خود را پيش بينی نموده و زعامت سياسی پس از خود را نشان داده است.
جلوه ولايت در آيات قرآن
چنان كه اشاره كرديم، اين عنوان والا بر اساس روايات بسيار، در آيات الهی نيز برای علی(ع) رقم خورده است. از جمله اين آيات، آيه : «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَهُمْ رَ كِعُونَ ؛[۴]ولی شما، تنها خداست و پيامبر او و كسانی كه ايمان آورده اند و نماز می خوانند و در حال ركوع، صدقه می دهند» است كه هيچ ترديدی در شأن نزول و انطباق قطعی آن بر علی(ع) نيست ؛ چون او بود كه در ركوع نمازش، به مستمندی «انگشتر» داد.
بسياری از مفسّران و محدّثان، اين واقعه را گزارش كرده و با صراحت، مصداق آن را علی(ع) دانسته اند.[۵]گو اين كه برخی از مفسّران، چون تلألؤ حق را برنتابيدند، به توجيه ها و شبهه های شگفتی پناه جسته اند، تا مگر حق را وارونه سازند. از جمله گفته اند : واژه «كسانی» جمع است و نمی توان آن را بر علی كه يك نفر است، انطباق داد. امّا آنان فراموش كرده اند كه در ادبيات عرب، اين گونه استعمال ها بسيار شايع است (كه برای تحليل، يا انگيزه های ديگر، واژه جمع را به جای مفرد به كار می برند). قرآن را بنگريد كه فرموده است:
«يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّی وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِيَآءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ كَفَرُواْ بِمَا جَآءَكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَـدًا فِی سَبِيلِی وَ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِی تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَآ أَخْفَيْتُمْ وَ مَآ أَعْلَنتُمْ وَ مَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِيلِ .[۶]ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و طلب خشنودی من بيرون آمده ايد، دشمن من و دشمن خودتان را دوست مگيريد كه به آنها مهربانی كنيد، در حالی كه آنان به دين حقّی كه برای شما آمده است، كفر ورزيدند و پيامبر و شما را به خاطر ايمان شما به پروردگارتان آواره كردند. با آنان سَر و سِرّ دوستانه داريد و من به آنچه پنهان می داريد و آنچه آشكار می داريد، آگاه ترم و هر كس از شما چنين كند ، بی گمان از راه راست، گم راه می گردد» .
آيه، طبق نظر مفسّران، بدون هيچ ترديد، درباره حاطب بن ابی بَلْتَعه است، پس از اين كه نامه ای به سوی قريش فرستاد.[۷]
و نيز فرموده است:
«فَتَرَی الَّذِينَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَـرِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَی أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ .[۸]آن گاه ، بيماردلان را می بينی كه در كار آنان می كوشند و می گويند : بيم آن داريم كه بلايی بر سرمان بيايد» .
كه مراد، عبد اللّه بن اُبَی است و مفسّران، يكسر، همين شأن نزول را آورده اند.[۹]
بدين ترتيب، روشن می شود كه اين نكته گيری برخی از مفسّران، نه از سر تحقيق، بلكه به انگيزه ترديدافكنی در فضيلتی بزرگ است، كه از اين موارد، كم نيست.
آيه، به روشنی، «ولايت» را در اللّه و پيامبر(ص) و علی(ع) منحصر كرده است. پُر واضح است كه اگر ولايت را به معنای «نصرت» و يا «محبّت» بگيريم، اين انحصار، به هيچ روی ، وجهی نخواهد داشت.[۱۰]
در اين جا برآنيم كه تلاش های پيامبر خدا را برای تعيين امامت و روشن ساختن رهبری آينده امّت نشان دهيم. اشاره نمونه وار به آيات، برای آن است كه جايگاه وحی الهی در اين تلاش، روشن گردد و معلوم شود كه پيامبر(ص) با تفسير، تأويل وتبيين اين آيات، روشنگری در جهت تثبيت ولايت را به كمال رسانده است.
[۱]ر . ك : ج ۱ ص ۲۰۱ (ياری پيامبر در تبليغ) .
[۲]الأمالی ، مفيد : ص ۱۱۳.
[۳]ر . ك : ج ۲ ص ۱۱۹ (احاديث ولايت) .
[۴]مائده، آيه ۵۵.
[۵]ر . ك : ج ۲ ص ۱۱۹ (ولايت علی ، ولايت خدا و پيامبر است) .
[۶]ممتحنه ، آيه ۱ .
[۷]تفسير الطبری : ج ۱۴ جزء ۲۸ ص ۵۸ ، التبيان : ج۹ ص۵۷۶ .
[۸]مائده ، آيه ۵۲ .
[۹]تفسير الطبری : ج ۴ جزء ۶ ص ۲۷۸ ، الوسيط فی تفسير القرآن المجيد : ج ۲ ص ۱۹۷ .
[۱۰]ر . ك : ج ۲ ص ۱۱۹ (ولايت علی ، ولايت خدا و پيامبر است) ، برای اطلاع بيشتر رجوع شود به الميزان فی تفسير القرآن : ج ۶ ص ۸ به بعد ، الكشّاف : ج ۱ ص ۳۴۷ .
سفارش به شب و روز عرفه️
که در روایت دارد عبادت در شب عرفه معادل صد و هفتاد سال عبادت است. چه موقعیت خوبی. اون روایتی را که از امام صادق صَلَوَاتُاللَّهِعَلَیهِ است که «مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ يُغْفَرْ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ». میدونی یعنی چی؟ یعنی اون کسانی را که عقب مانده بودند از ماه رمضان توی ماه رمضون نتونستند کاری بکنند از اون مغفرت ماه مبارک رمضان نتونستند بهره بگیرند این واماندگان عقب ماندگان بهترین فرصتشون عرفه است. خوب دقت کنید چی دارم میگم. بهترین فرصت اونها عرفه است. فرصتی بسیار خوب. شب عرفه روز عرفه از نظر فضیلت. لذا به دوستان میخوام سفارش کنم. تنها نه دعا برای خودتون من نمیرسم که روایاتی را که در باب وارد شده نسبت به دعا در ایام عرفه چه شبش چه روز عرفه به خصوص دوستان رو من سفارش میکنم فردا ظهر به بعد به خودت برسین. خیلی از ما عمرها گذشته است بعد هم روزها میاد. از ظهر به بعد برید سراغ خودتون. چون دارد در عصر عرفه به خصوص البته امشب هم هست فردا به خصوص من اینرو عرض کردم. در باب دعا دارد به اینکه برای غیر خوب دعا کنید. روایت متعدد من دیدم. که اگر دعا کنید برای غیر صد هزار برابر خدا به شما عنایت میکند. هر دعایی که برای دیگری میکنید. ما داریم در اصحاب ائمه عَلَیهِمُ‌السَّلَامُ یکیش عبدالله بن جندب بود دید در عرفه هر چی دعا کرد دعا کرد برای غیر رفیقش گفت آقا تموم شد آفتاد غروب کرد برای خودت یک چیزی بخواه. گفت از مولام موسی بن جعفر شنیدم به اینکه برای غیر دعا کردن صد هزار برابر بهتره. صد هزار برابر مقبول رو که رها نمیکنم یکی برای خودم که معلوم نیست چی بشه.
اهمیت روز عرفه
حضرت آیت الله جوادی آملی در اهمیت روز عرفه و دعا در این روز تصریح کردند: «روز پُربرکت عرفه را در پیش داریم، روز عید قربان را در پیش داریم، اینها جزء «ایام الله» هستند. دعا همیشه مستجاب است، ولی در آن روزهای مخصوص، ذات اقدس الهی بعضی از زمان‌ها بعضی از زمین‌ها را برای دعا اختصاص داده است. روزه گرفتن در روز نهم ذی حجّه؛ یعنی روز عرفه بسیار فضیلت دارد ولی از بس دعای آن روز پُربرکت است گفتند اگر روزه گرفتن باعث ضعف می‌شود که انسان در آن دعا درست نمی‌تواند با خدا راز و نیاز و گفتگو کند، آن روز را روزه نگیرد. اساس آن روز بر دعا کردن است انسان مواظب باشد بعد از ظهر آن روز را به دعا بگذراند.»
امام جواد علیه السلام
◄زندگانی امام محمدتقی(ع)/ منصور کریمیان/ اشرفی/ 1381
◄حضرت امام محمد تقی(ع)/ سیدمهدی آیت اللهی، علی مظاهری/ جهان آرا/ 1381
◄زندگانی حضرت امام محمد تقی(ع)، گزیده ای از منتهی الامال محدث قمی/ رضا استادی/ دفتر نشر برگزیده/ 1382
◄صحیفه امام جواد(ع)/ جواد قیومی اصفهانی/ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی/ 1382
◄تاریخ اسلام در عصر امامت امام رضا و امام جواد علیهماالسلام/ علی رفیعی/ تحسین/ 1382
حکم شهریه در صورت تقلب در امتحانات
طلبه با تقلب به معدلی می رسد که شهریه تشویقی می گیرد. حکم شهریه او چیست؟
تصرف در این بخش از شهریه جایز نیست و باید برگردانده شود و یا موافقت مسوولین را کسب نماید.
آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته
آخرین حرف رئیسی عزیز در هیات دولت
روایت شهید‌رئیسی که نشان‌دهنده اخلاص و سعه صدر بالا‌ی ایشان و ترجیح رضایت امام امت و مصالح مردم بر هر چیز دیگری است. آنجا که در آخرین جلسه هیئت دولت پیش از شهادت می‌گوید:
«پیمان خودم هست با خداوند متعال که من خلاف خواست رهبری که عبارت باشد از طرح کردن موضوعی که در آن زمینه اختلاف قوا باشد، من مطرح نکردم تاکنون و مطرح هم نخواهم کرد.
بخاطر اینکه این مشرب من هست، خیلی هم در این قضیه تحت فشارِ هم روحی هستم که آقا این مطلب برای تو روشن است، می‌توانی این را با یک بیانی در جایی مطرح کنی، بالاخره ما هم تریبون داریم. اما اینکه من بیایم این را مطرح کنم، هروقت میخواهم هر حرفی بزنم، خدا می‌داند به یاد مرحوم بهشتی میفتم. البته من شاگرد ایشان محسوب می‌شوم من که طلبه محض هستم، اصلاً این عناوین هم ما را گول نمی‌زند، بارها گفتم ایشان آقا بود، آیت‌الله بود، درواقع عالم بود، دانشمند بود، انقلابی بود، من یک طلبه محضم. ایشان در مسجدالجواد من یادم هست ریختند دورش گفتند تو هم[ بگو ]، فلانی‌ها هم می‌گویند. گفت امام فرموده است سکوت، سکوت، سکوت …تمام کرد جلسه را ...
من همه‌اش که به یاد حرف ایشان میفتم، می‌گویم که آخر فلانی! تو قرار است ادعا بکنی که من انقلابیم، درصورتی که تو هم به حرف آقا گوش ندی، دیگری هم این طور، آخر پس فرق تو و دیگری چیست؟ مگر قضیه ادعا کردن است؟!
اتفاقاً همین جا جای امتحان است، همین‌جا جای آزمون است… لذا من مطرح نمیکنم، بنای من بر این نیست که چنین چیزی را این طوری مطرح کنم، چیزی که بوی اختلاف از آن بیاید. چرا؛ در جلسات خصوصی ممکن است من یک حرفی بزنم بگویم که آقا این چطور است و اینها [ البته ] آنجا هم رعایت میکنم.
مردم انتظار ندارند، مردم آستانه تحملشان این چیزها نیست. این جفای به مردم است.»
مزد چنین کارنامه پربار و مخلصانه‌ای شهادت بود و بدون شک مردم قدردان چنین شخصیتی هستند.
ناسپاسی و طعن‌ها، راهش را سد نمی‌کرد
مدیریت، بخصوص در سطوح کلان آن همواره با چالش‌های متعددی رو‌به‌رو است. اختلاف نظرات و سلایق، گاهی باعث بروز اصطکاک‌هایی می‌شود که از چارچوب و مرزهای قابل قبول خارج شده و می‌تواند عوارض و تبعات تلخی به دنبال داشته باشد. گاهی نیز کسانی حتی با نیت اصلاح و نقد، پا را از دایره انصاف فراتر گذاشته و در بیان مواضع خود، اخلاق را کنار می‌گذارند. در مواجهه با چنین موقعیت‌ها و برخوردهایی، پای ظرفیت و اخلاص افراد به میان می‌آید؛ اینکه چقدر حاضرند خود را فدای مصالح و منافعی بزرگ‌تر کنند. بی‌شک چنین برخوردی با ناملایمات و بی‌انصافی‌ها، ظرفیت شخصیتی و اخلاق‌مداری زیادی را می‌طلبد. روایت رهبر انقلاب - در پیام تسلیت - از نوع مواجهه رئیس‌جمهور فقید با این دست مسائل قابل تأمل است: «برای او صلاح و رضایت مردم که حاکی از رضایت الهی است بر همه چیز ترجیح داشت، از این رو آزردگیهایش از ناسپاسی و طعن برخی بدخواهان، مانع تلاش شبانه روزیش برای پیشرفت و اصلاح امور نمیشد.»۱۴۰۳/۰۲/۳۱
مردمی بودن رئیسی عزیز
نکته برجسته و مهم در مشی و کارنامه شهید رئیسی، مردمی بودن اوست. صفتی که در مقاطع مختلف مدیریتی این شهید، درخشان و قابل مشاهده بوده و رهبرانقلاب نیز در مقاطع مختلف به آن اشاره کرده‌اند. ایشان در ارتباط تصویری با همایش سراسری قوه قضائیه در تیرماه سال ۱۳۹۹ در تبیین مصادیق مردمی بودن و اهمیت این موضوع می‌فرمایند: «یک نکته هم مسئله‌ی مردمی‌بودن است که بنده قبلاً هم این را مکرّر گفته‌ام، حالا هم در گزارش جناب آقای رئیسی مسئله‌ی مردمی‌بودن، بود… یکی هم به معنای حضور در بین مردم است که خب الحمدلله من میبینم مسئولین قوّه‌ی قضائیّه - خود جناب آقای رئیسی و بعضی دیگر - راحت بین مردم حضور پیدا میکنند؛ این خیلی خوب است؛ یعنی با مردم مواجه بشوید، در بین مردم حضور پیدا کنید؛ این هم یک نقطه است. بنابراین اینها جهات مختلف و مصادیق مختلف مردمی بودن است.» ۱۳۹۹/۰۴/۰۷
یک سال بعد و در‌حالی که آقای رئیسی قوه قضائیه را برای حضور در دولت ترک کرده بود، رهبرانقلاب در دیدار رئیس و مسئولان این قوه، مردمی بودن را ویژگی مثبت و بارز ایشان ذکر کرده و بر ادامه آن در دوره ریاست جدید تأکید کردند: «یکی از نقاط قوّت کار جناب آقای رئیسی در قوّه‌ی قضائیّه همین رفتن بین مردم بود. این را ترک نکنید؛ مسئولان محترم قوّه بعد از ایشان این را ترک نکنند. این کارِ بسیار خوب و مهمّی است.» ۱۴۰۰/۰۴/۰۷
مدیریت جهادی
رهبر انقلاب هفتم مهرماه سال ۱۴۰۰ و در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه درباره کارنامه آقای رئیسی، رئیس سابق این قوه می‌فرمایند: «لازم است یک خداقوّتی به جناب آقای رئیسی عرض بکنیم. قوّه‌ی قضائیّه طبعاً در معرض یک تغییر و تبدّلی است. ایشان در این دو سال و چند ماهی که مسئولیّت قوّه‌ی قضائیّه را داشتند، حقّاً زحمت کشیدند، تلاش کردند، کارهای خوبی انجام گرفت در این قوّه و حرکت جناب آقای رئیسی در قوّه‌ی قضائیّه مصداق همان چیزی بود که ما همیشه تکرار میکنیم [ یعنی ] «حرکت جهادی»؛ حرکت جهادی، یعنی جدّی، شبانه‌روزی، پُرتلاش، پُرانگیزه؛ یک حرکت این جوری بود، بحمدالله آثار خوبی هم داشت و مهم‌ترین اثر این حرکت همین بود که امید مردم به قوّه‌ی قضائیّه را زنده کرد، احیا کرد، مردم را به قوّه‌ی قضائیّه خوش‌بین کرد .»
یک جنگ فوق‌العاده غیرنظامی!
چه کسی فکرش را می‌کرد کمتر از سه سال پس از حکم تنفیذ که در آن بر «خستگی‌ناپذیر و کارآزموده و مردمی» بودن رئیس جمهور منتخب تأکید شده بود، پیام تسلیتی از سوی رهبر انقلاب به مناسبت شهادت او صادر شود…
«رئیسی عزیز خستگی نمیشناخت»؛ این جمله از پیام تسلیت رهبر انقلاب به مناسبت سانحه‌ای که برای رئیس‌جمهور و همراهان ایشان در شمال غرب کشور رخ داد و منجر به شهادت این عزیزان شد، شاه‌بیتی بود که در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی بسیار دست به دست شد و چرخید.
خستگی‌ناپذیری و مردمی بودن دو ویژگی برجسته و مهم رئیس جمهور فقید، حجت الاسلام و المسلمین رئیسی بود که در متن پیام تسلیت رهبر انقلاب نیز بر آن تأکید شده است. مروری بر بیانات پیشین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره کارنامه و فعالیت‌های شهید رئیسی نشانگر نوع نگاه و ارزیابی رهبر انقلاب نسبت به این چهره انقلابی کشور به عنوان یک مدیر خدوم و خستگی ناپذیر است.