حضرت زهرا (س) در خطبه فدکیه، از مسلمانان دورویی که با بهانه‌های مختلف در حمایت از اهل‌بیت پیامبر (ص) کوتاهی کردند، شکوه می‌نمایند؛ آن‌هم بلافاصله بعد از داغ سنگین آسمانی‌شدن پیامبر (ص) در حالی‌که هنوز…

برای انجام ندادن یک کار، راه‌های مختلفی وجود دارد. مثلاً اگر یکی از بستگان و یا همکاران شما برای سفری چندروزه بخواهد اتومبیل شما را امانت بگیرد و شما هم تمایلی به این کار نداشته باشید، چندراه برای انجام ندادن این کار پیش روی شما قرار دارد. اولین و بهترین راه که معمولاً هم استفاده نمی‌شود، این است که با زبان نرم و ملایم به او بگویید که حاضر به انجام این کار نیستید و دلیلتان را هم بیان کنید. مثلاً شاید از طرز رانندگی و برخورد او با ماشین رضایت ندارید و یا خودتان برنامهٔ گشت‌وگذار دارید و یا قرار است ماشین را به تعمیرگاه ببرید و یا هر دلیل دیگری. اگر صحبت‌های شما منطقی و با زبانی مهربان باشد حتی اگر او از شما دلخور شود، باز جای نگرانی نیست. چون شما حقیقت را گفته‌اید و ناراحتی او نابجاست.

صفحات: 1· 2

این هیئت ترکیبی «تولی و تبری» در مفاهیم دوستی خدا، دوستی با دوستان خدا، پیامبران، امامان معصوم و مؤمنان و دشمنی با دشمنان خدا و دشمنان انبیا و اولیای الهی و نیز اعتقاد به ولایت اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام و دوستی با آنان و دشمنی با دشمنان آنان استعمال می‌شود

آیا تا الآن پرنده‌ای را دیده‌اید که با یک بال پرواز کند؟ یقیناً نه! چون اصلاً پرواز با یک بال ممکن نیست. و اگر پرنده‌ای فقط یک بال داشته باشد، همیشه از پرواز محروم می‌ماند حالا آن یک بال هر قدر هم قوی و سالم و زیبا و همه‌چیز تمام باشد.

در دین ما هم مسائل زیادی وجود دارد که وجودشان با یکدیگر اثربخش است. یکی از معروف‌ترین آن‌ها تولی و تبری است که جزء فروع دین است. علامه طباطبایی در تفسیر ارزشمند خود، المیزان در تعریف این دو نوشته است:

این هیئت ترکیبی «تولی و تبری» در مفاهیم دوستی خدا، دوستی با دوستان خدا، پیامبران، امامان معصوم و مؤمنان و دشمنی با دشمنان خدا و دشمنان انبیا و اولیای الهی و نیز اعتقاد به ولایت اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام و دوستی با آنان و دشمنی با دشمنان آنان استعمال می‌شود[1].

صفحات: 1· 2

نکته مهمی که در این فراز وجود دارد، اضافه کردن صفت تقوا، بعد از نیکوکاری است. یعنی ایشان نفرموده‌اند که فرزندان من فقط انسان‌هایی نیکوکار و اهل بذل و بخشش باشند، بلکه از خداوند می‌خواهند تا آن‌ها علاوه…

خودخواهی یکی از زشت‌ترین ویژگی‌های رفتاری است که شاید برایتان جالب باشد که بدانید فقط در انسان‌ها وجود دارد. یعنی مانند صفت حیله‌گری که روباه هم دارد و طمع که گرگ دارد و سایر صفاتی که مشابهش در حیوانات پیدا می‌شود، نیست. بنابراین انسانی که خودخواه باشد، از حیوان هم پست‌تر است. اما معنای خودخواهی چیست؟ ساده‌ترین معنای آن می‌شود: فقط خود را دیدن و دیگران را ندیدن. همان تکبری که حتماً در انسان‌های مختلف، میزان کم یا زیاد آن را دیده‌ایم و لازم است بدانیم داشتنش، مانع بزرگی برای سعادت انسان است. امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند:

لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ کِبْر؛ کسی که در قلبش به اندازه ذره‌ای کبر و خودخواهی باشد به بهشت وارد نمی‌شود[1].

صفحات: 1· 2

طبیعت نماز از آنجا که انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده، یعنی اعتقاد به خداوند می‌اندازد دارای اثر باز دارندگی از فحشا و منکرات است.
 
مقدمه 
نماز، سرود حفظ شخصیت، سرود صفا و آرامش و سرود پاکی و آراستگی و استقلال با همه ی بندگان صالح خداست. خداوند واجب کرده تا مؤمنین، روزی پنج بار این سرود را بخوانند، تا یاد و ذکر خداوند و ملکات عالی انسان همواره در آنها زنده بماند و از انحراف از مسیر هدایت و از شرک به خداوند و از غرور و خود باختگی و آنها را از مفاسد دیگر، مصون بدارد. 

قرآن کریم، کتابی است که برای تمام مراحل زندگی برنامه و راهکار دارد و درباره نماز می‌فرماید: اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ (1)

آنچه را از کتاب به تو وحی شده تلاوت کن، و نماز را بر پا دار که نماز از زشتی‌ها و گناه  باز می‌دارد، و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می‌داند شما چه کارهای انجام می‌دهید. 
 

صفحات: 1· 2

تقسیم کارها در خانواده و جامعه باعث پیشرفت و ترقی کار ها و انجام شدن آن وظایف در کوتاه ترین مدت می شود. از این رو اهمیت بسیار زیادی دارد که با این مقوله آشنا شویم. در این مطلب با مقوله تقسیم کار در زندگی و جامعه اشاره خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
تک تک افراد جامعه و تمام انسانها از یک طریقی به همدیگر ارتباط دارند و برای ادامه روابط انسانی خود نیاز به تقسیم کار در بین خودشان هستند.

مقدمه
امروز در جوامعی که پیشرفت اندیشه و تکامل فرهنگی داشته‌اند، مفهوم تقسیم کار بسیار پر کاربرد و مورد استفاده است. چرا که آنها برای ایجاد نظم و سرعت دادن در کارها از این تکنیک استفاده می‌کنند که در حقیقت می تواند بهترین نوع انجام کارها باشد. تقسیم کار باعث افزایش مهارت افراد در انجام کارها می شود و در هدر رفتن منابع نیز کاهش به وجود می آورد. این تقسیم کار باعث بروز نوآوری ها و ابداعات مختلفی می‌شود. افراد یک گروه دارای استعداد ها و توان های مختلفی هستند که قطعاً با هم یکسان نبوده و زمانی که کار در بین آنها تقسیم می شود، می تواند ثمره بهتر داشته باشد.

تقسیم کار
همانطور که گفته شد هر انسانی با استعداد مخصوص خودش و توان متفاوت از دیگران، زاده می‌شود. بنابراین زمانی که در یک گروه تقسیم کار صورت گیرد، می‌توان شاهد نتیجه بهتری برای آن بود. بسیاری از افراد یک جامعه قادر نیستند تا کارهای خود را به تنهایی و بدون کمک دیگران انجام دهند. چرا که بعضی از قسمت های آن کار، نیاز به استعداد و حرفه خاصی دارد که از پس آن بر نمی آید. بنابراین زمانی که کار تقسیم شود و هر قسمت آن به متخصص اش داده شود، می تواند نتیجه مطلوبی را به دست آورد.

تقسیم کار در اجتماع
بعضی بر این اعتقاد دارند که تشکیل اجتماع با همین نیاز ها به وجود می‌آید، چرا که زمانی که افراد به هم نیازمند می شوند، تشکیل گروه می‌دهند و از همدیگر کمک می‌گیرد. این گروه‌ها در شکل بزرگ‌تر خود یک اجتماع را تشکیل می‌دهند و باعث پیشرفت و تکامل و رشد انسانی می‌شوند. همین گونه که در جامعه می‌بینیم، صاحبان مشاغل باید با همدیگر همکاری داشته باشند، تا چرخه حیات اجتماعی بشر همیشه در حال حرکت باشد و این روابط بین شغلی به نفع افراد جامعه می باشد. [1]

اگر بسیار ریز بینانه تر به این موضوع نگاه کنیم، خواهیم یافت که تک تک افراد جامعه و تمام انسانها از یک طریقی به همدیگر ارتباط دارند و برای ادامه روابط انسانی خود نیاز به تقسیم کار در بین خودشان هستند. هر انسانی در یک زمینه خاصی تخصص دارد و می‌تواند در آن زمینه وظایف خود را به خوبی انجام دهد و به رشد و شکوفایی ملت خود کمک می‌کند. قطعاً همه افراد جامعه به تنهایی دارای تخصص کامل همه کارها را ندارند و در یک مرحله از زندگی نیاز به کمک دیگران و تخصص بقیه انسان‌ها می‌شوند.

بنابراین کارهای یک جامعه به خودی خود دارای تقسیم بندی می شود، اما باید توجه داشت که آیا این تقسیم بندی ها و تخصص ها در افراد درست و جایگاه درست خود قرار دارند یا خیر. حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) درباره تقسیم کار و آثار مفید آن در جامعه می فرمایند: «تقسیم کار باعث می شود که بسیاری از نیازها و احتیاجات مردم برطرف شده و ضروریات زندگی آنان تامین گردد.» [2]

تقسیم کار، نیاز زندگی
همانطور که گفته شد در یک جامعه به هم پیوسته افراد درپی تخصص و حرفه ای که دارند، می توانند نیازهای همدیگر را برطرف کنند و کارهای زندگی خود را تقسیم نمایند و یک نفر از آنها نمی تواند که همه کارها را یک جا انجام داده یا در پی هر تخصصی برود، تا بتواند نیازهای خود را به تنهایی رفع کند. در این صورت او نه تنها نمی تواند نیازهای خود را برطرف کند، بلکه از کارهای اصلی زندگی و تخصصی که در آن استعداد دارد باز می ماند. در این زمینه امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «کسی که به کارهای گوناگون بپردازد خارج شده و پیروز نمی شود.» [3]

وظایف آقایان و خانم ها
یکی دیگر از بخش هایی که تقسیم کار در آن وجود دارد، تقسیم کردن وظایف مردان و زنان در جامعه است. از یک سو می دانیم که کارهای سنگین و بسیار دشوار وظایف مردان است چرا که به دلیل خصوصیات جسمانی و توانایی شان بهتر می توانند از پس از آن کار برآیند، ولی زنان به دلیل شکنندگی بالا و کمتر بودن توانایی جسمانی شان از آن نوع کارها دوری می کنند و تمایل بیشتری به سمت کارهای اداری، آموزشی و خدماتی دارند، که با خصوصیات درونی آنها سازگار می باشد.

اما اگر از یک دیدگاه دیگر به آن بپردازیم باید به نوع علایق آنها نیز توجه شود. چرا که ممکن است گاهی بعضی از مردها تمایل بیشتری به سمت کارهای ظریف و هنرمندانه دارند، که ظاهراً به علایق خانم ها نزدیک تر است و از طرفی نیز خانم ها می توانند علاقه به کار هایی داشته باشند که وابسته به توانایی جسمانی بالایی می باشد و برای یک خانم طاقت فرسا می تواند باشد.

امام صادق (علیه السلام) درباره تقسیم کار میان امام علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) فرمودند: «امیرالمؤمنین علیه السلام برای منزل هیزم می ‏آورد، آب تهیه می‏ کرد، منزل را جارو می‏ کرد، در پاک کردن عدس کمک می‏ کرد. فاطمه (علیهاالسلام) هم گندم و جو آرد می‏ کرد، خمیر درست می‏ نمود و نان می ‏پخت.» [4] نکته ای که از این حدیث به دست می آوریم همکاری کردن در کار ها بین زن و مرد است که نشانگر آن است که نباید کار های خودمان را طبق یک قاعده ملی تقسیم کنیم و تن به همکاری در منزل یا خارج از منزل ندهیم.

از این نظر نمی توان به طور قطعی کارها و وظایف را به دو گروه جداگانه زنانه و مردانه تقسیم کرد چرا که هیچ قاعده خاصی نمی تواند یک کار را مختص به یک جنس بداند هر انسانی می تواند طبق سلایق و روحیه خود مشاغلی را انتخاب کند که در آن استعداد و علاقه وجود دارد. امام علی (علیه السلام) در نامه‌ای که به امام حسن مجتبی (علیه السلام) دادن فرمودند: «کار هر کدام از خدمتکاران را معین کنیم که او را در برابر آن کار مسئول بدانید تقسیم درست کار سبب می شود کارها را به یکدیگر وان گذارند و در خدمت سستی نکند.» [5]

پی نوشت:
[1] رضا علی کرمی، علل تنبلی و درمان آن، قم: انتشارات قلمگاه، 1398، صفحه 118.
[2] نهج البلاغه، حکمت 199/2.
[3] همان، صفحه 726و728، حکمت 403.
[4] بحارالانوار، ج 43، ص 151، ح 7
[5] نهج‌البلاغه، صفحه 537 و 536، نامه 31/119.

راسخون

محصول طلایی در تربیت
پدر و مادرهایی که دنبال گنج بی‌نظیر فرزند صالح هستند باید پیش از هر چیز دانش و آگاهی‌های لازم برای دستیابی به این گنج طلایی را کسب کنند و بعد قدم‌به‌قدم با دقت و حوصله طبق نقشه پیش بروند تا به آن برسند؛ البته نقش توکل به خدا و توسل به اولیاء الهی هم بر هیچ‌کس پوشیده نیست.

یک سؤال! یک کشاورز مزرعه گندم، در چه صورتی می‌تواند بهترین محصول را به دست بیاورد و یا به عبارت بهتر، باید از چه زمانی وقت و دقت صرف کند تا به بهترین محصول دست پیدا کند؟ از مرحله‌ِی چیدن محصولات؟ یا کمی زودتر، مثلاً از مرحله‌ِ سم‌پاشی؟ یا کمی زودتر، مثلاً از مرحله جداکردن علف‌های هرز؟ یا کمی زودتر، مثلاً از مرحله‌ِی آبیاری؟ یا باز هم زودتر، مثلاً از مرحله نهرکشی و مرزبندی؟ یا باز هم زودتر، مثلاً از مرحله‌ِی بذرپاشی؟ یا باز هم زودتر، مثلاً از مرحله کودپاشی؟ یا باز هم زودتر، مثلاً شخم‌زنی؟ یا باز هم زودتر از این، مثلاً از مرحله صاف کردن زمین؟ یا خیلی زودتر، مثلاً از مرحله خرید زمین؟ یا باز هم زودتر از این، مثلاً از مرحله کسب دانش و آگاهی پیرامون کشاورزی؟

صفحات: 1· 2

بیشتر زوجین به دنبال این هستند تا در زندگی مشترک خود به آرامش و لذت دست پیدا کنند اما هر فردی موفق به کشف آن نخواهد شد. برای رسیدن به خوشبختی مسیرهای زیادی وجود دارد که یکی از مهم ترین و تأثیر گذار ترین روش برای رسیدن به خوشبختی و آرامش، ایجاد جو تشکر و قدردانی در خانواده می باشد. از همسرتان تشکر کنید تا کشتی زندگی شما در مسیر خوشبختی حرکت کند.
تشکر و قدردانی، عامل بقای زندگی مشترک
تشکر و قدردانی، عامل بقای زندگی مشترک
تشکر نکردن از زحمات هم، عاملی است برای سرمای بیشتر و به مرور زمان سبب دور شدن از هم و باعث طلاق عاطفی خواهد شد.

مقدمه
سپاسگزار و قدرداتی کردن ابزاری مهم برای بقا و ادامه مسیر زندگی بشر است. هر فردی که برای شما زحمت کشیده و تلاش خود را صرف راحتی شما کرده، شایسته است با زبان ملایم و گفتارهای نیکو از او و زحماتش تشکر کنید. قدردانی های شما باعث خواهد ‌شد تا فرد، تمایل بیشتری برای خوبی کردن به شما پیدا کند، اما سرد بودن و رفتار خشک شما سبب دور شدن او خواهد شد.

قدردانی باعث پایداری زندگی شما می‌شود
اگر بدانید با یک ابراز تشکر و قدردانی ساده روابط‌‌‌تان چقدر بهتر خواهد شد، هرگز آن را فراموش نمی‌کنید.عقل انسان حکم می‌کند که هر کسی به شما خوبی کرده از او تشکر کنید، حالا همسر شما دارد فضای خانه را برای شما شاد نگه می‌دارد و فرزندان خوبی برای شما تربیت می‌کند، شایسته تقدیر و قدردانی نیست؟ امام سجاد(علیه السلام) فرمودند؛ اما حق کسی که بر تو خوبی کرده، آن است که سپاسگزار باشی و خوبی اش را به زبان آورده و منتشر نمایی و در حق او خالصانه دعا کنی.[1]

توجه؛ هنگامی که قدردانی از زحمات یکدیگر صورت گیرد، تعامل سازنده ای در روابط زوجین ایجاد می شود، این تعامل سازنده فزاینده است و دوام و بقای خانواده را به دنبال دارد و باعث زیباتر شدن زندگی خواهد شد.

قدردانی از همسر را در بین فرزندتان بیان کنید
کانون خانواده، اولین مدرسه فرزندان است. اگر بتوانید آداب و رسوم و رفتارهای نیکو را به آنها آموزش دهید، آنها فرد خوبی خواهند شد. از زحمات و تلاش های همسرتان در جمع فرزندان خود تشکر کنید تا آنها نیز یاد بگیرند در آینده از زحمات همسرشان تشکر کنند.

زهرا اشراقی نقل کرده اند؛ آقا وقتی اخم می‌کردند و ما شوخی می کردیم که اگر خانم باشد، آقا می‌خندد و هر چه سر به سر آقا می‌گذاشتیم، اخم آقا باز نمی‌شد. بالاخره من گفتم؛ خوشا به حال خانم، که شما اینقدر دوستش دارید. ایشان گفتند؛ خوش به حال من که چنین همسری دارم. فداکاری که خانم در زندگی کرده اند، هیچ کس نکرده است. شما هم اگر مثل خانم باشید، همسرتان شما را اینقدر دوست خواهد داشت. [2]

نکته؛ همسرتان نزدیکترین فرد به شماست و شایسته بهترین کلمات عاطفی از طرف شماست. زندگی شما غرق در خوشی ها خواهد شد به شرطی قدردان زحمات یکدیگر باشید. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: « در تورات نوشته است سپاسگزاری کن از کسی که به تو احسان کرد و احسان کن به کسی که از تو سپاسگزاری کرد. زیرا نعمت ها با سپاسگزاری پایدارند و با ناسپاسی ناپایدار. [3]

شما آیا تشکر کردن را دوست ندارید؟
خانمی که در منزل شما زندگی می‌کند و قرار است تمام عمر خود را صرف شما کند تا زندگی آرامی را برای ‌شما بسازد، لازم است درک کند که کارهای او دیده می‌شود. او باید احساس امنیت و ت ام‌ کند و در صورتی احساس آرامش پیدا خواهد کرد که قدردانی و تشکر شما را ببیند. وقتی وارد منزل شدید و بوی غذا در خانه پیچید، زبان خود را باز کرده و اظهار تشکر کنید تا خستگی از وجود زن خارج شود.

نکته: همانگونه که زن نیاز به تشکر و قدردانی دارد، مردان هم نیاز دارند تا از طرف شریک زندگی‌شان مورد لطف قرار بگیرند. مردی که تمام تلاش خود را برای فراهم آوردن امکانات زندگی می‌گذارد، دوست دارد تا کلمات عاشقانه و محبت آمیز را از طرف همسرش بشنود و احساس لذت کند. زن های خوب آن زنانی هستند که شرایط را درک می‌کنند و می‌دانند که چگونه تشکر کنند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: « بهترین زن های شما زنی است که وقتی شوهرش چیزی می آورد سپاسگزاری کند و اگر نیاورد راضی باشد ».[4]

تشکر نکردن باعث بی انگیزگی خواهد شد
ناسپاسی در برابر رفتارهای خوب دیگران، عاملی خواهد شد تا آنها به سراغ کارهای خوب نروند و باعث ایجاد بی انگیزگی در آنها می‌شود. شما خودتان را در نظر بگیرید و تصور کنید که دائما تلاش می‌کنید تا وسایل رفاهی را برای افرادی تهیه کنید و آنها مانند چوب خشکی هستند که هیچ احساسی از خود نشان نمی‌دهند، قطعا برای شما انگیزه قبلی بوجود نخواهد آمد. سعی کنید با قدردان بودن از زحمات دیگران باعث انگیزه و اشتیاق آنها شوید تا دوباره به سمت آن کارها بروند.

تشکر کردن باعث گرم شدن کانون زندگی می‌شود
در روزگاری که سردی، حاکم بر زندگی ها شده است. شما سعی کنید با قدردانی و تشکر کردن از یکدیگر به این زندگی گرما ببخشید و زندگی خود را در برابر سختی های روزگار مستحکم کنید. تشکر نکردن از زحمات هم، عاملی است برای سرمای بیشتر و به مرور زمان سبب دور شدن از هم و باعث طلاق عاطفی خواهد شد.

نکته: اگر از زحمات همسرتان تشکر نکنید، باعث خواهد شد تا جلوه های بیرونی و دشمنان کمین کرده او را جذب خود کنند. زندگی زیبا خواهد شد، به شرطی که قدر زحمات یکدیگر را بدانید.

پی نوشت :
[1] شیخ صدوق، امالی، صفحه 372
[2] امیر رضا ستوده، پا به پای آفتاب(گفته ها و ناگفته ها از زندگی امام خمینی)، تهران: پنجره 1391، جلد 1، صفحه 316، به نقل از زهرا اشراقی (نوه امام خمینی)
[3] اصول کافی، جلد ۲، صفحه ۹۴
[4] بحارالانوار، جلد 103، صفحه 239

تعریف تربیت که همه آن را قبول دارند، این است: شناخت درست استعدادها و شکوفا کردن آن‌ها و تشخیص نیازها و تأمین آن‌ها. طبیعتاً از بخش دوم همین تعریف مشخص است دلیل این‌همه تفاوت در تربیت؛ چراکه هر کسی بر اساس نظرات و عقاید خودش، نیازها را تشخیص و اولویت‌بندی می‌کند و برای تأمین آن‌ها قدم برمی‌دارد.

احتمالاً تا الان این بیت شعر را نشنیده‌اید که «خشت اول چون نهد معمار صاف، باز معلوم نیست برود دیوار صاف»؛ ولی حتماً این بیت را حفظ هستید که «خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج» و چه ساختمان‌ساز باشید و چه نباشید می‌دانید که واقعا هم این‌طور است.

یکی از سختی‌های ساخت‌وساز همین است. اینکه برای اطمینان پیدا کردن از درست انجام شدن کار، نمی‌شود فقط به قدم‌های ابتدایی اکتفا کرد. تمامی مراحل ساختمان‌سازی از تهیه زمین و نقشه‌های معماری گرفته تا گودبرداری و پی‌ریزی و اجرای سازه‌فلزی تا تیغه‌چینی و کاشی‌کاری و سرامیک‌کاری و حتی ایزوگام پشت‌بام، همه و همه باید با صرف وقت و دقت کامل، توسط متخصصان خودش انجام بشود تا درنهایت بتوانیم با خیال راحت بگوییم که این خانه درست بنا شده است. اما در نقطه مقابل کافی است یکی از مراحل حتی مرحله‌ای که به‌ظاهر کم‌ارزش‌تر و ناپیداتر است، درست انجام نشود، آن وقت قضیه عوض می‌شود و باید دوباره به آن مرحله برگشت و از آنجا به بعد را مجدد انجام داد. اگر این مرحله، از مراحل اولیه باشد، عملاً هر چه زحمت کشیده‌ شده، هدر می‌رود و ما می‌مانیم و یک دنیا قرض و قسط و خستگی و پشیمانی.

البته این مسئله که «همیشه قدم‌های اول مهم‌ترند»، مخصوص ساخت‌وساز نیست. بلکه در تمامی کارها و مسائل، باید توجه ویژه‌ای به مراحل اولیه داشت، از انتخاب محل زندگی و رشته تحصیلی و شغل گرفته تا انتخاب همسر و حتی تربیت فرزند.

امام سجاد علیه‌السلام در ادامه دعای خود برای فرزندان، از خداوند می‌خواهد که آن‌ها را در خردسالی از نعمت تربیت بهره‌مند کند:

وَ رَبِّ لی صَغیرَهُمْ؛ و خردسالشان را برایم تربیت کن[1].

اما تربیت یعنی چه و چرا با اینکه تقریباً تمامی انسان‌ها مدعی هستند که از بهترین روش‌های تربیتی استفاده می‌کنند، باز هم شاهد این‌همه تفاوت و ناهنجاری تربیتی هستیم؟

تعریف تربیت که همه آن را قبول دارند، این است: شناخت درست استعدادها و شکوفا کردن آن‌ها و تشخیص نیازها و تأمین آن‌ها. طبیعتاً از بخش دوم همین تعریف مشخص است دلیل این‌همه تفاوت در تربیت؛ چراکه هر کسی بر اساس نظرات و عقاید خودش، نیازها را تشخیص و اولویت‌بندی می‌کند و برای تأمین آن‌ها قدم برمی‌دارد.

به طور مثال وقتی شما یک پسر بچه تپل را می‌بینید که گران‌ترین لباس‌ها را پوشیده و در حالی که یک دستش موبایل و دست دیگرش بطری نوشابه است، مشغول غر زدن و بی‌ادبی به مادرش است؛ متوجه می‌شوید که والدین این پسر بچه، مهم‌ترین نیازهای او را فقط و فقط خوراک، خواب، پوشش و بازی آن هم بدون هیچ حد و مرزی در هیچ‌کدام، تشخیص داده‌اند و بسیار هم تلاش کرده‌اند تا این نیازها را تأمین کنند و حالا خروجی تربیتشان دارد به آن‌ها بی‌تربیتی می‌کند!

اما در تربیت اسلامی قضیه فرق می‌کند. مهم‌ترین تفاوت را می‌توان در همان فراز دعا که چند خط پیش خواندیم، پیدا کنیم. امام سجاد علیه‌السلام در دعای خود از خداوند می‌خواهد تا او فرزندانش را تربیت کند. البته این دعا به معنای شانه خالی کردن از بار مسئولیت تربیت نیست و معصومین علیهم‌السلام هم هرگز به ما دستور نداده‌اند که در تربیت فرزند صرفاً به دعا کردن اکتفا کنیم و دست به هیچ اقدامی نزنیم، بلکه معنای این دعا و سایر دعاهای مشابه آن، این است که تربیت صحیح، تربیتی است که دستورالعمل‌هایش تماماً مورد تأیید خدا باشد و تنها راه شناخت و فهم این دستورالعمل‌ها، مراجعه به آموزه‌های فرستاده‌های الهی و اوصیای آنان است. ناگفته پیداست که چقدر فرق وجود دارد بین افرادی که بر اساس روش دینی فرزندانشان را تربیت می‌کنند با کسانی که ملاکشان فقط و فقط آموزه‌های غربی است منهای دین.

و چه هشدار سختی است این روایت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به چنین پدرانی: رُوِی عَنِ النَّبِی ص أَنَّهُ نَظَرَ إِلَی بَعْضِ الْأَطْفَالِ فَقَالَ وَیلٌ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِکینَ فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِینَ لَا یعَلِّمُونَهُمْ شَیئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ یسِیرٍ مِنَ الدُّنْیا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِی‌ءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاءٌ؛ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به تعدادی از کودکان نگاه کرد، سپس فرمود: وای بر فرزندان آخرالزمان از پدرانشان. عرض شد یا رسول‌الله از پدران مشرک آن‌ها؟ فرمود: نه بلکه از پدران مسلمانشان که هیچ‌چیز از فرایض مذهبی را به آنان نمی‌آموزند و اگر خود فرزندان پاره‌ای از مسائل دینی را فراگیرند آن‌ها را بازمی‌دارند و تنها به این قانع هستند که فرزندانشان متاع ناچیزی از دنیا به دست آورند، من از این قبیل پدران بری و بیزار هستم و آنان نیز از من بیزارند[2].

اما صحبت از خشت اول است و اولین قدم‌های تربیت. قبل از هر چیز خوب است این روایت زیبای امام صادق علیه‌السلام در مورد ضرورت تربیت دینی فرزندان را بخوانیم تا بدانیم وظیفه پدر و مادرها فقط رشد جسمی و مهارتی و علمی فرزندان نیست و نسبت به رشد دینی و معنوی آن‌ها هم وظیفه دارند. سُئِلَ الصّادِقُ علیه‌السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُوا اَنْفُسَکمْ وَ اَهْلِیکمْ ناراً» کیفَ نَقِیهِنَّ؟ قالَ: تَأْمُرُونَهُنَّ وَ تَنْهَوْنَهُنَّ؛ از امام صادق علیه‌السلام درباره این فرمایش خدای عزوجل «خودتان و بستگانتان را از آتشی که هیزم آن، بدن‌های مردم و سنگ‌هاست نگه دارید»[3] سؤال شد که چگونه آن‌ها را از آتش نگه داریم؟ فرمود: آنان را امر [به کارهای واجب] و نهی [از کارهای حرام] کنید[4].

اما این تربیت باید از چه زمانی آغاز شود تا به موفقیت برسد؟ در قطعه‌های قبل خواندیم که تربیت دینی فرزند خیلی زود شروع می‌شود، خیلی‌خیلی زودتر از آنچه تصور می‌کنیم، حتی قبل از تولد فرزند، حتی قبل از بارداری و حتی قبل از ازدواج. به امید خدا در قطعه‌های بعد احادیثی که مراحل تربیت فرزند را بیان کرده‌اند می‌خوانیم؛ اما قبل از اینکه بنشینیم پای سخنان معصومین علیهم‌السلام، لازم است با نگرش اهل‌بیت علیهم‌السلام به فرزند بیشتر آشنا بشویم.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدیثی تأمل‌برانگیز فرموده‌اند: ما سَألتُ ربِّی أولادا نُضْرَ الوَجهِ، ولاسَألتُهُ وَلَدا حسَنَ القامَةِ، ولکنْ سَألتُ ربِّی أولادا مُطِیعِینَ للّهِ وَجِلِینَ مِنهُ؛ حتّی إذا نَظَرتُ إلَیهِ وهُو مُطیعٌ للّهِ قَرَّت عَینی؛ من از پروردگار خود نه فرزندانی زیبارو خواستم و نه فرزندی خوش قد و قامت، بلکه از پروردگارم فرزندانی خواستم که فرمان‌بردار خدا باشند و از او بترسند تا وقتی به او نگاه کنم و ببینم از خداوند فرمان می‌برد، چشمم روشن شود[5].

دقت در این حدیث یک نکته بسیار مهم برای ما دارد. اینکه همان ملاکی که با آن برتری واقعی افراد بر یکدیگر مشخص می‌شود و خداوند در قرآن هم به آن تصریح کرده و فرموده است: إِنَّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکم؛ همانا برترینِ شما در نزد خدا، باتقواترینِ شماست[6]. همان ملاک در برتری فرزندان هم وجود دارد و والدین وظیفه دارند فرزندان خود را این‌گونه تربیت کنند؛ اما آیا ما هم چنین نگرشی به فرزندان خود داریم؟

پی‌نوشت:
[1]. صحیفه سجادیه، صفحه 120، دعای 25
[2]. جامع‌الاخبار، صفحه 106.
[3]. سوره تحریم، آیه 6.
[4]. من لا یحضره الفقیه، جلد 3، صفحه ‌442.
[5]. بحارالأنوار، جلد 104، صفحه 98، حدیث 66.
[6]. سوره حجرات، آیه 13.

منبع: راسخون

مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «غیبت و آثار فردی و اجتماعی آن» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ؛ آن بندگانی که سخن بشنوند و به نیکوتر آن عمل کنند، آنان هستند که خدا آنها را (به لطف خاص خود) هدایت فرموده و هم آنان به حقیقت خردمندان عالمند.»

کتاب کشف الریبة اثر شهید ثانی به بحث درباره رذایلی همچون غیبت، سخن چینی و حسد می‌پردازد. مؤلف از بحث غیبت آغاز کرده و بیان می‌دارد که نام کتاب را کشف الریبة نهاده زیرا ابهامات احکام غیبت را برطرف می‌کند.

مسأله غیبت برای برخی مبهم است، زیرا برخلاف گناهان آشکاری مانند شرب خمر و ترک نماز، غیبت به راحتی قابل تشخیص نیست و با توجیهات مختلف آغاز می‌شود. گاه فرد تا پایان شب متوجه نمی‌شود چه گناهی مرتکب شده و با سکوت یا اشاره مرتکب غیبت شده است.

در این باره روایت شده: «الغِیبةُ أشَدُّ من الزِّنا قِیلَ: وکَیفَ؟ قال: الرَّجلُ یَزْنِی ثُم یَتوبُ اللهُ علیه، وإنَّ صاحِبَ الغِیبةِ لا یُغفَرُ له حتی یِغفِرَ له صاحِبه»

غیبت ویژگی‌های خاصی دارد؛ با توبه تنها بخشیده نمی‌شود، زیرا حق‌الناس است، همچنین محیط جامعه را آلوده کرده و باعث بدبینی و از بین رفتن اعتماد میان انسان‌ها می‌شود.

در تعریف غیبت، برخی بر اساس روایات گفته‌اند:«ذِکرُکَ أخاکَ بما یَکرَهُ»؛ یعنی در غیاب برادر دینی طوری از او یاد کنی که اگر بشنود ناراحت شود. شهید ثانی معتقد است غیبت گسترده‌تر از این تعریف است، زیرا با اشاره نیز می‌توان غیبت کرد.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله پرسیدند: «أَتَدْرُونَ مَا الغِیبَةُ؟ قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ؛ قَال: ذِکْرُکَ أَخَاکَ بِمَا یَکْرهُ» اگر سخن درباره عیب واقعی باشد غیبت است و اگر دروغ باشد علاوه بر غیبت، افترا نیز محسوب می‌شود.

خداوند در سوره حجرات می‌فرماید: «وَلَا یَغۡتَب بَّعۡضُکُم بَعۡضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمۡ أَن یَأۡکُلَ لَحۡمَ أَخِیهِ مَیۡتٗاً فَکَرِهۡتُمُوهُۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ»، در تفسیر این تشبیه قرآنی گفته شده که غیبت‌کننده آبرو ندارد و می‌خواهد با غیبت دیگران برای خود آبرو کسب کند. عبارت «بعضکم بعضا» و کلمه «أخیه» به حرمت غیبت برادر دینی اشاره دارد. همچنین تشبیه به خوردن گوشت برادر مرده اشاره به این دارد که شخص غایب همچون مرده است و آبروی از دست رفته او همچون گوشت مرده غیرقابل جبران است. میت متعفن است و غیبت‌کننده نیز کاری متعفن انجام می‌دهد و با غیبت کردن گویی نبش قبر می‌کند.

غیبت موجب غضب الهی، دلگیری رسول خدا صلی‌الله علیه وآله و ناراحتی امام زمان علیه‌السلام می‌شود و مخالفت با مسیر شهدایی است که برای حفظ ارزش‌ها شهید شدند. غیبت‌کننده با عمل خود که ضد ارزش است، در حرکت جامعه به سوی کمال اخلال ایجاد می‌کند، همچون کسی که در حرکت کشتی که با عمل به قرآن به سوی کمال می‌رود، اختلال ایجاد می‌کند.

کافی است از خودمان سؤال کنیم که اگر یک روز به زندگی ما اضافه شود، آیا باعث پیشرفت ما می‌شود یا خیر. آیا در آن روز در مسیر اطاعت الهی قدمی برمی‌داریم، از انجام عبادت‌های شخصی گرفته تا اضافه کردن معلومات مفید تا انجام کارهای مفید برای دیگران. آیا زندگی‌مان برکت دارد که هر چه طولانی‌تر شود، برکتش بیشتر شود یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است، پس دعا کنیم تا عمرمان هر چه بیشتر طولانی‌تر شود.

حتماً برای شما هم پیش آمده که در کوچه یا خیابان، پیرمرد یا پیرزنی را کمک کرده باشید. حالا چه این کمک، رساندن آن‌ها با ماشینتان باشد و چه بردن خریدهایشان تا در منزل و چه عبور دادنشان از خیابان. دعای آشنایی که این‌جور وقت‌ها از زبان آن‌ها می‌شنوید این است: «خدا عمرت بده!» اینجاست که بعضی جوان‌ترها که ارزش این دعا را نمی‌دانند خندهٔ تلخی می‌کنند و زیر لب می‌گویند: «عمر طولانی می‌خوام چی کار!»

اما آیا ارزش واقعی این نعمت را می‌دانیم. نعمتی که یکی از نعمت‌های ویژهٔ خداوند است و افراد خاصی از آن بهره‌مند می‌شوند. نشانه‌اش احادیث متعددی است که در آن‌ها تأکید شده انجام بعضی اعمال خاص، باعث طول عمر می‌شود و این یعنی این نعمت، پاداش ویژه‌ای برای اهل کارهای خوب است. به‌طور مثال امام صادق علیه‌السلام در حدیثی زیبا فرموده‌اند:

صفحات: 1· 2