برای استجابت دعا شرایط بسیاری نقل‌شده، همچنین زمان‌ها و مکان‌های مختلفی ذکرشده که دعا در آن رد نخواهد شد اما شاید همه این موارد درگرو خلوص نیت دعا کننده باشد و یا به تعبیر عرفی دل انسان که شکست دعا مستجاب می‌شود.
 
 

* آیه

ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ/ مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم      غافر/ 60

* آینه

حکایت؛ علاوه بر فضل و علم و ادب علامه محمدتقی مجلسی اول، مهم‌ترین تلاش وی در دوران حیات تربیت دانشمندی عالم و فاضل به نام محمدباقر مجلسی بود. محدث نوری در کتاب فیض قدسی درباره مقام علامه مجلسی می‌گوید که وی یگانه دوران و نادره روزگار خویش است.

 علامه محمدباقر مجلسی سومین فرزند ملا محمدتقی مجلسی اول است، آقا احمد کرمانشاهی در کتاب «مرآت الاحوال» از محمدتقی مجلسی نقل می‌کند: شبی از شب‌ها پس از فراغت از عبادت مخلصانه، حالتی برایم ایجاد شد که از آن حالت فهمیدم اگر در این هنگام از خداوند درخواستی کنم، اجابت خواهد کرد. فکر کردم چه چیزی از امور دنیا و آخرت از درگاه خداوند متعال بخواهم که ناگاه صدای گریه محمدباقر از گهواره‌اش برخاست. بی‌درنگ گفتم: پروردگارا! به حق محمد و آل محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم این کودک را مروّج دینت و ناشر احکام پیامبر بزرگت قرار ده و او را به توفیقاتی بی پایان موفق گردان.

 شکّی نیست که از آثار آن دعاها است که این همه آثار و برکات و خدمات از آن بزرگوار ظاهر شده با وجودی که به همه امور رسیدگی می‌کرد از او هیچ‌گونه وظیفه بندگی و اخلاقی فوت نمی‌شد از قبیل شرکت کردن در نماز اموات و مجالس و میهمانی رفتن و رسیدگی به امور مرافعات و رفع حوائج مؤمنین. خدمت او به شیعه به حدّی رسید که عبدالعزیز دهلوی در کتاب تحفه گفته که اگر دین شیعه را دین مجلسی بنامند بی‌جا نخواهد بود.1

جز تو پیش که برآرد بنده دست                              هم دعا و هم اجابت از تو هست 2

با اقتباس و ویراست از کتاب نماز خوبان
مولوی

مناجات شریف«شعبانیه» به عنوان یکی از غنی ترین منابع معرفتی خاندان رسالت از این امتیاز استثنایی برخوردار است که همه اهل بیت علیهم السلام به خواندن آن اهتمام داشته اند. یکی از نکته های نغز و اسرار عمیق این منظومه بزرگ معرفتی عبارت لطیفی است که بر بیداری محبت تأکید دارد و به محضر الهی عرضه می دارد: «الهی، لم یکن لی حول فأنتقل به عن معصیتک إلا فی وقت أیقظتنی لمحبتک/ خدایا! من خود توش و توان رهایی از چنبره گناه و خواب غفلت ندارم، مگر آن دم که با مهر و محبت خود بیدارم کنی»تمنای بیداری محبت، حکمتی است که در مدرسه شعبان می آموزیم تا بتوانیم از لذت های معنوی ماه مبارک رمضان بهره مند شویم.
اگر به مهر و محبت الهی بیدار شدیم و چشم و گوش مان باز شد و هوش و حواسمان کامل بود، آن وقت پذیرایی رنگارنگ ضیافت الهی را خواهیم دید و اگر بیدار نبودیم و حواسمان هشیار نبود طبعا چیزی از ضیافت الهی رمضان متوجه نمی شویم و خواهیم گفت که ما چیزی از مهمانی ندیدیم! و خواهیم پرسید: کدام مهمانی؟ کدام سفره؟ کدام پذیرایی؟
وقتی خواب باشیم و پذیرایی پایان پذیرد و سفره را جمع کنند، طبیعی است که چیزی از ضیافت نمی فهمیم و جز خستگی رمضان برایمان نمی ماند! که فرمود چه فراوانند روزه دارانی که از روزه جز تشنگی و گرسنگی نمی فهمند!
حکمت رازگون «بیداری محبت»همان قدر که آموزه ای فردی است، به همان اندازه تعلیمی اجتماعی و کلان است. این راز شگفت درسی است برای مدیران جامعه و سیاست گذاران فرهنگی و اجتماعی تا بدانند و بفهمند که عامل و انگیزه دینداری محبت است نه چوب و چماق!
آن چه می تواند التزام و تعهد عمیق و ریشه دار دینی در افراد جامعه ایجاد کند ، این بیداری است که در سخت‌ترین شرایط و دورترین مکان ها نیز رابطه معنوی و احساس وابستگی روحی به تعالیم دینی را در انسان حفظ می کند، وگرنه با فشارها و سخت گیری های قانونی و رسمی تا جایی که اضطرار هست افراد ظاهر امور را حفظ می کنند و به محض احساس نکردن قید و بند خود را بی تعهد و التزام می‌بینند.
درس «بیداری محبت» در ماه شعبان برای آن است که ما را در هر حال و هر جا و هر موقعیت - پیش از هرکسی و بیش از هر قدرتی - تنها نسبت به پروردگارمان عاشقانه و مهرورزانه متعهد بدارد و بیدار سازد.

ماه شعبان با همه فضایل و برکاتش دارد با ما وداع می کند، نمی دانم شما چقدر از برکات این ماه استفاده کرده اید چقدر اعمالش را انجام دادید، چندتا صلوات فرستاده اید؟

چندتا دوشنبه و پنج شنبه اش را روزه گرفته اید؟ در هر حال ماه عزیز خدا شعبان المعظم دارد می رود و حسرت بر مایی که قدر لحظات با عظمتش را ندانستیم، و خوشا به حال آنان که به جای پرداختن به کارهای بی فایده و بی ارزش بهره خود را از این ماه پر خیر و برکت بردند، خوشا به حال آنان که از این مقدمه برای رسیدن به نورانیت ماه خدا ماه مبارک رمضان آماده شدند.
یک مژده برای همه کسانی که دلشان می خواهد جبران مافات کنند و لحظات از دست داده را زنده کنند.
اباصلت هروی می‌گوید: جمعه آخر ماه شعبان خدمت امام رضا (علیه‌السلام) رسیدم. حضرت فرمود: ای اباصلت! اکثر ماه شعبان رفت و امروز جمعه آخر ماه است، پس تقصیرها و کوتاهی‌های گذشته را در بقیّه این ماه جبران کن و به آنچه برای تو سودمند است روی‌آور، بسیار دعا کن و استغفار نما و قرآن را بسیار تلاوت کن و از گناهان خود توبه نما تا وقتی‌که ماه رمضان داخل می‌شود، خود را برای خدا خالص ساخته باشی و هر دَیْن و امانتی بر عهده‌ داری، ادا کن و کینه هر کس که در دل ‌داری بیرون نما و گناهانی را که انجام می‌دادی ترک کن و از خدا بترس و در امور پنهان و آشکار خود بر خدا توکّل نما که هر کس بر خدا توکّل کند، خداوند امور او را کفایت می‌نماید و در بقیه این ماه این دعا را بسیار بخوان: اَللّـهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضی مِنْ شَعْبانَ، فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِی مِنْهُ. خدایا اگر در آن قسمت از ماه شعبان که گذشته ما را نیامرزیده‌ای در آن قسمت که از این ماه مانده بیامرزمان. امام (علیه‌السلام) در ادامه فرمود: خداوند به احترام و عظمت ماه مبارک رمضان، بنده‌های بسیاری را در ماه شعبان از آتش جهنّم آزاد می‌گرداند. [زاد المعاد، صفحه 81 و 82]
جمعه ای که پیش رو داریم آخرین جمعه از ماه شعبان است چه خوب است که دستور امام رضا علیه السلام را به کار گیرم و در این روز عزیز آمرزش خود را از خدای خوبمان بگیریم.

در سه روز دو ماه روزه بگیریم
عزیزان این سه روز پایانی ماه شعبان اهمیت بسیار زیادی دارد، باید سعی کنیم از لحظه لحظه آن استفاده کنیم و از آن بهره ببریم این سه روز به قدری اهمیت دارند که روزه داشتن آن و وصل کردنش به روزه ماه رمضان، ثوابی معادل روزه دو ماه متوالی داشتن دارد.
خدایا اگر در آن قسمت از ماه شعبان که گذشته ما را نیامرزیده‌ای در آن قسمت که از این ماه مانده بیامرزمان امام (علیه‌السلام) در ادامه فرمود: خداوند به احترام و عظمت ماه مبارک رمضان، بنده‌های بسیاری را در ماه شعبان از آتش جهنّم آزاد می‌گرداند
قالَ الصّادِقُ علیه السلام: مَنْ صامَ ثَلاثَةَ أَیّامِ مِنْ اخِرِ شَعْبانَ وَ وَصَلَها بِشَهْرِ رَمَضانَ كَتَبَ اللّه ُ لَهُ صَـوْمَ شَهْـرَیْنِ مُتَتـابِعَـیْنِ.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر كس سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به روزه ماه رمضان وصل كند، خداوند ثواب روزه دو ماه پى در پى را برایش محسُوب مى كند. (وسائل الشیعه، ج 7، ص 375، ح 22 )
در این سه روز هر چقدر می توانیم، صلوات بفرستیم و دعای فرج بخوانیم و تا می توانیم استغفار کنیم، باشد که آمرزیده وارد ماه سراسر نور رمضان شویم.

نکته ای در مورد مناجات شعبانیه
مناجات شعبانیه یکی از پربارترین دعاهای مأثور ماست، در مناجات شعبانیه همه حرف هایی که دوست داریم با خدای خوبمان بگوییم و عاجزیم، به شیواترین شکل آمده است، اگر تا کنون این مناجات نورانی را نخوانده اید فرصت مناسبی است که این دعای شریف را بخوانید، که در مورد آن سفارشات زیادی از علمای بزرگ ما به ما رسیده است.
امام خمینی (ره) می فرماید: «مناجات «شعبانیه‏» را خواندید؟ بخوانید آقا! مناجات شعبانیه از مناجاتهایی هست که اگر انسان دنبالش برود و فکر در او بکند، انسان را به یک جایی می‏رساند … همه ائمه هم به حسب روایت می‏خواندند.» (صحیفه امام، ج‏13، ص32 و 33)

از دستاویزهای مهم امتحانات الهی رزق و روزی است؛ زیرا رازق بی‌همتا برخی را با دارایی بسیار و شماری دیگر را با محنت فقر می‌آزماید که اگر در این محک سخت به این اعتقاد و ایمان برسیم که روزی انسان به دست خداوند است، راحت‌تر می‌توانیم از این آزمون، سربلند بیرون بیاییم.
 
 

* آیه

قُلْ إِنَّ رَبِّى يَبْسُطُ ٱلرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ      سبا/10

بگو: پروردگار من روزی را برای هر کس بخواهد وسیع یا تنگ می‌کند ولی بیشتر مردم نمی‌دانند!

* آینه

حکایت؛ شیخ احمد دشتی که مقرّب آخوند بود تعریف می‌کرد در زمانی که وضع مالی آخوند خوب نبود یک شب وقتی مجلس درس تمام شد ما دیدیم سیّدی به اتّفاق یک نفر دیگر آمدند خدمت ایشان و آن مرد زائر مقداری وجوهات درآورد و به آخوند داد و ایشان هم پول‌ها را گذاشتند زیر تشک. ما که ناظر جریان بودیم و سخت هم بی پول بودیم خوشحال شدیم که استاد چیزی به همه ما خواهد داد؛ اما ناگهان دیدیم آن مرد سیّد بلند شد و رفت در گوش آخوند آهسته چیزی گفت و آقای آخوند قلم و دواتی دم دستش بود که به سیّد اشاره کرد بنویس. آن سیّد هم چیز مختصری نوشت و به آخوند داد. وقتی آن را خواندند کاغذ را پاره کردند و همه آن پول‌ها را درآوردند و به آن سیّد دادند و آن سیّد هم پول‌ها را برداشت و رفت.
شیخ احمد دشتی می‌گفت چون من رویم به ایشان بازتر بود با اشاره رفقا از ایشان سؤال کردم: حضرت آقا ممکن است بفرمائید داستان از چه قرار است؟ فرمودند کدام داستان؟ عرض کردم: اینکه این دو نفر آمدند و یکی پولی داد و شما پس از خواندن نوشته آن سیّد آن پول را به آن سیّد دادید. معنای این مطلب را ما نفهمیدیم. آخوند فرمودند: خیلی چیزها توی دنیا هست که معنایش فهمیده نشده و ما نمی‌فهمیم. این هم یکی از آن‌ها.

حاضران اصرار کردند که اگر ممکن است ایشان توضیحی بدهد. آخوند فرمودند: حالا که اصرار دارید، بدانید که آن مرد زائر آمد و چهارصد لیره پول برایم آورد و من گرفتم و سپس آن سیّد به من گفت دو پسر دارد و می‌خواهد برای هر دو عروسی بگیرد و پول ندارد. من به او گفتم بنویس چه مقدار پول احتیاج داری، خواستم کسی متوجّه نشود. او نوشت صد لیره، من دیدم این مبلغ برای عروسی دو پسر کافی نیست و هر چهارصد لیره را به او دادم. شیخ احمد گفت وقتی آخوند این مطلب را فرمودند: میان شاگردان قیل‌وقال افتاد و گفتند آقا شما که خودت احتیاج داری و وضع مالی ما را هم که می‌دانی خراب است. ما هیچ؛ شما چرا به فکر خودت نیستی؟ چطور چهارصد لیره را به یک سیّد دادید و حال آنکه ما می‌دانیم بچه‌های شما در مضیقه هستند؟

ما که داشتیم این اعتراض‌ها را می‌کردیم، ناگهان دیدیم آخوند شروع به گریه کرد، ما همه ساکت شدیم و از ایشان معذرت خواستیم، آنگاه آخوند فرمودند: ناراحتی من از این نیست که مرتکب جسارتی نسبت به من شده‌اید. از این جهت ناراحتم که می‌بینم زحماتی را که در عرض سال‌ها برای شما کشیدم، به هدر رفته؛ زیرا مشاهده می‌کنم که شماها در رکن اول اسلام که توحید است مانده‌اید و از آن غافلید و نمی‌دانید که رزق و روزی را خدا می‌دهد نه بنده خدا. اگر منظورتان از این حرف‌ها این است که من این قبیل پول‌ها را برای خودم بردارم و پس‌انداز کنم من احتیاج به پس‌انداز ندارم، وقتی‌که از خراسان آمدم با چند تا کتاب آمدم و چیز دیگری نداشتم، خداوند این همه نعمت و عزّت به من داده اگر منظورتان بچه‌های من است که آن‌ها هم وضعشان خوب است و خدا رزّاق آن‌هاست. شما هم باید به خداوند اتّکا داشته باشید و امید به او ببندید نه به شخص دیگر؛ من متأثرم از اینکه می‌بینم شماها خدا را فراموش کرده و به بنده او چشم دوخته‌اید

با اقتباس و ویراست از کتاب مردان علم در میدان عمل

 پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در روایتی پنج اثر کارآمد قرآن را بیان فرمودند .
 

قال رسول الله صلی الله علیه و آله : إِنْ‏ أَرَدْتُمْ‏ عَيْشَ‏ السُّعَدَاءِ وَ مَوْتَ الشُّهَدَاءِ وَ النَّجَاةَ يَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ الظِّلَّ يَوْمَ الْحَرُورِ وَ الْهُدَى يَوْمَ الضَّلَالَةِ فَادْرُسُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ كَلَامُ الرَّحْمَنِ وَ حِرْزٌ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ رُجْحَانٌ فِي الْمِيزَانِ.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: اگر خواستار زندگى سـعادتمندان، و مـرگ شهيدان و نجات روز محـشر، و سـايه در روز قـيامت و هـدايت در روز گـمراهى هستيد پس قـرآن بياموزيد، زيرا آن گفـته خـداى مهربان و ايمنى از شيـطان و موجب برترى و وزنه خوبـيهاى شـما است.

جامع الاخبار ص41