مالک اشتر از بازار می‌گذشت . یک جوان بی‌ادب، مالک را دید با آن پیراهن و عمامه کرباسش. فکر کرد یک دهاتی از همه جا بی‌خبر است که می شود او را با عمل ناروایی دست انداخت. سنگ یا هسته خرمایی به او پرتاب کرد. مالک برگشت یک نگاهی به جوان کرد و هیچ نگفت و رفت. جوان، بادی به غبغب انداخت که خوب دست انداختم و خوب زدم. یکی از کسبه گفت می‌دانی که را زدی؟ مالک اشتر بود!

تا جوان این را شنید به لرزه و اضطراب افتاد گفت قبل از آنکه مورد تعقیب قرار بگیرم بروم معذرت خواهی کنم. به عجله آمد. گشت و گشت تا فهمید مالک رفته در مسجد کوفه. رفت دید مالک به نماز ایستاده. نمازش را خواند به سجده رفت و بعد از آن دست به دعا برداشت. رویش را از قبله برگرداند. جوان افتاد روی دامن مالک زارزار گریه می کند که آقا مرا ببخش. فرمود بلند شو جوان و اضطرابی نداشته باش. من علاوه بر آنکه تو را بخشیدم، به مسجد آمدم و نماز حاجت خواندم و دعا کردم که خدا تو را ببخشد.

ببینید چه کرده مالک.

اگر امر کرده بود بروند آن جوان را کت بسته بیاورند، بیشتر احساس عظمت برای او می‌کردید یا الآن.

مگر مانعی دارد که ما هم مثل مالک باشیم، بزرگوار. این معنای خودسازی است.

وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنين.

عزیزان مبادا خشمگین شوید. اگر در معرض خشم قرار گرفتی برو کنار. نایست، خطرناک است.

اگر هم کسی به تو بدی کرد او را به بزرگی ببخش.

از جمله عناوين شكوهمندی كه در روايات و بويژه در احاديث تفسيری درباره علی(ع) به كار رفته است، عنوان «ولی» است. ترديدی نيست كه در ادبيات عرب ، استعمال مادّه «وَلَی» در معنای سرپرست، زعيم و پيشوا، بسی شايع بوده است، كه به اين نكته در تحليل حديث غدير ، اشاره خواهيم كرد.

در سخنان و آموزه های پيامبر خدا، عنوان «ولی» و «ولايت»، برای علی(ع) بسيار به كار رفته و اين سخنان شكوهمند و تنبّه آور، در موارد و مواضع بسياری بيان شده است كه نخستين آنها، مجمع كوچك، امّا سرنوشت سازِ خويشاوندان پيامبر(ص) بود كه از آن ياد كرديم.[۱]

به طور مثال، اين تعبير پيامبر(ص) كه : «ای علی! پس از من، تو ولی مردم هستی. هر كس كه از تو اطاعت كند، از من اطاعت كرده و هر كس كه نافرمانی ات كند، مرا نافرمانی كرده است»،[۲]بسيار تكرار شده و منابع حديثی اهل سنّت، از آن آكنده است، كه بخش قابل توجّهی از آنها را در ذيل عنوان «احاديث ولايت» آورده ايم.[۳]

اين تعبيرات، بويژه وقتی با قيد «پس از من» همراه اند، هيچ ترديدی باقی نمی گذارند كه پيامبر خدا، جريان سياسی پس از خود را پيش بينی نموده و زعامت سياسی پس از خود را نشان داده است.

جلوه ولايت در آيات قرآن

چنان كه اشاره كرديم، اين عنوان والا بر اساس روايات بسيار، در آيات الهی نيز برای علی(ع) رقم خورده است. از جمله اين آيات، آيه :  «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَهُمْ رَ كِعُونَ ؛[۴]ولی شما، تنها خداست و پيامبر او و كسانی كه ايمان آورده اند و نماز می خوانند و در حال ركوع، صدقه می دهند»  است كه هيچ ترديدی در شأن نزول و انطباق قطعی آن بر علی(ع) نيست ؛ چون او بود كه در ركوع نمازش، به مستمندی «انگشتر» داد.

بسياری از مفسّران و محدّثان، اين واقعه را گزارش كرده و با صراحت، مصداق آن را علی(ع) دانسته اند.[۵]گو اين كه برخی از مفسّران، چون تلألؤ حق را برنتابيدند، به توجيه ها و شبهه های شگفتی پناه جسته اند، تا مگر حق را وارونه سازند. از جمله گفته اند : واژه «كسانی» جمع است و نمی توان آن را بر علی كه يك نفر است، انطباق داد. امّا آنان فراموش كرده اند كه در ادبيات عرب، اين گونه استعمال ها بسيار شايع است (كه برای تحليل، يا انگيزه های ديگر، واژه جمع را به جای مفرد به كار می برند). قرآن را بنگريد كه فرموده است:

«يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّی وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِيَآءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ كَفَرُواْ بِمَا جَآءَكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَـدًا فِی سَبِيلِی وَ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِی تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَآ أَخْفَيْتُمْ وَ مَآ أَعْلَنتُمْ وَ مَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِيلِ .[۶]ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و طلب خشنودی من بيرون آمده ايد، دشمن من و دشمن خودتان را دوست مگيريد كه به آنها مهربانی كنيد، در حالی كه آنان به دين حقّی كه برای شما آمده است، كفر ورزيدند و پيامبر و شما را به خاطر ايمان شما به پروردگارتان آواره كردند. با آنان سَر و سِرّ دوستانه داريد و من به آنچه پنهان می داريد و آنچه آشكار می داريد، آگاه ترم و هر كس از شما چنين كند ، بی گمان از راه راست، گم راه می گردد»  .

آيه، طبق نظر مفسّران، بدون هيچ ترديد، درباره حاطب بن ابی بَلْتَعه است، پس از اين كه نامه ای به سوی قريش فرستاد.[۷]

و نيز فرموده است:

«فَتَرَی الَّذِينَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَـرِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَی أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ .[۸]آن گاه ، بيماردلان را می بينی كه در كار آنان می كوشند و می گويند : بيم آن داريم كه بلايی بر سرمان بيايد»  .

كه مراد، عبد اللّه بن اُبَی است و مفسّران، يكسر، همين شأن نزول را آورده اند.[۹]

بدين ترتيب، روشن می شود كه اين نكته گيری برخی از مفسّران، نه از سر تحقيق، بلكه به انگيزه ترديدافكنی در فضيلتی بزرگ است، كه از اين موارد، كم نيست.

آيه، به روشنی، «ولايت» را در اللّه و پيامبر(ص) و علی(ع) منحصر كرده است. پُر واضح است كه اگر ولايت را به معنای «نصرت» و يا «محبّت» بگيريم، اين انحصار، به هيچ روی ، وجهی نخواهد داشت.[۱۰]

در اين جا برآنيم كه تلاش های پيامبر خدا را برای تعيين امامت و روشن ساختن رهبری آينده امّت نشان دهيم. اشاره نمونه وار به آيات، برای آن است كه جايگاه وحی الهی در اين تلاش، روشن گردد و معلوم شود كه پيامبر(ص) با تفسير، تأويل وتبيين اين آيات، روشنگری در جهت تثبيت ولايت را به كمال رسانده است.

[۱]ر . ك : ج ۱ ص ۲۰۱ (ياری پيامبر در تبليغ) .
[۲]الأمالی ، مفيد : ص ۱۱۳.
[۳]ر . ك : ج ۲ ص ۱۱۹ (احاديث ولايت) .
[۴]مائده، آيه ۵۵.
[۵]ر . ك : ج ۲ ص ۱۱۹ (ولايت علی ، ولايت خدا و پيامبر است) .
[۶]ممتحنه ، آيه ۱ .
[۷]تفسير الطبری : ج ۱۴ جزء ۲۸ ص ۵۸ ، التبيان : ج۹ ص۵۷۶ .
[۸]مائده ، آيه ۵۲ .
[۹]تفسير الطبری : ج ۴ جزء ۶ ص ۲۷۸ ، الوسيط فی تفسير القرآن المجيد : ج ۲ ص ۱۹۷ .
[۱۰]ر . ك : ج ۲ ص ۱۱۹ (ولايت علی ، ولايت خدا و پيامبر است) ، برای اطلاع بيشتر رجوع شود به الميزان فی تفسير القرآن : ج ۶ ص ۸ به بعد ، الكشّاف : ج ۱ ص ۳۴۷ .

که در روایت دارد عبادت در شب عرفه معادل صد و هفتاد سال عبادت است. چه موقعیت خوبی. اون روایتی را که از امام صادق صَلَوَاتُاللَّهِعَلَیهِ است که «مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ يُغْفَرْ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ». میدونی یعنی چی؟ یعنی اون کسانی را که عقب مانده بودند از ماه رمضان توی ماه رمضون نتونستند کاری بکنند از اون مغفرت ماه مبارک رمضان نتونستند بهره بگیرند این واماندگان عقب ماندگان بهترین فرصتشون عرفه است. خوب دقت کنید چی دارم میگم. بهترین فرصت اونها عرفه است. فرصتی بسیار خوب. شب عرفه روز عرفه از نظر فضیلت. لذا به دوستان میخوام سفارش کنم. تنها نه دعا برای خودتون من نمیرسم که روایاتی را که در باب وارد شده نسبت به دعا در ایام عرفه چه شبش چه روز عرفه به خصوص دوستان رو من سفارش میکنم فردا ظهر به بعد به خودت برسین. خیلی از ما عمرها گذشته است بعد هم روزها میاد. از ظهر به بعد برید سراغ خودتون. چون دارد در عصر عرفه به خصوص البته امشب هم هست فردا به خصوص من اینرو عرض کردم. در باب دعا دارد به اینکه برای غیر خوب دعا کنید. روایت متعدد من دیدم. که اگر دعا کنید برای غیر صد هزار برابر خدا به شما عنایت میکند. هر دعایی که برای دیگری میکنید. ما داریم در اصحاب ائمه عَلَیهِمُ‌السَّلَامُ یکیش عبدالله بن جندب بود دید در عرفه هر چی دعا کرد دعا کرد برای غیر رفیقش گفت آقا تموم شد آفتاد غروب کرد برای خودت یک چیزی بخواه. گفت از مولام موسی بن جعفر شنیدم به اینکه برای غیر دعا کردن صد هزار برابر بهتره. صد هزار برابر مقبول رو که رها نمیکنم یکی برای خودم که معلوم نیست چی بشه.

حضرت آیت الله جوادی آملی در اهمیت روز عرفه و دعا در این روز تصریح کردند: «روز پُربرکت عرفه را در پیش داریم، روز عید قربان را در پیش داریم، اینها جزء «ایام الله» هستند. دعا همیشه مستجاب است، ولی در آن روزهای مخصوص، ذات اقدس الهی بعضی از زمان‌ها بعضی از زمین‌ها را برای دعا اختصاص داده است. روزه گرفتن در روز نهم ذی حجّه؛ یعنی روز عرفه بسیار فضیلت دارد ولی از بس دعای آن روز پُربرکت است گفتند اگر روزه گرفتن باعث ضعف می‌شود که انسان در آن دعا درست نمی‌تواند با خدا راز و نیاز و گفتگو کند، آن روز را روزه نگیرد. اساس آن روز بر دعا کردن است انسان مواظب باشد بعد از ظهر آن روز را به دعا بگذراند.»

◄زندگانی امام محمدتقی(ع)/ منصور کریمیان/ اشرفی/ 1381

◄حضرت امام محمد تقی(ع)/ سیدمهدی آیت اللهی، علی مظاهری/ جهان آرا/ 1381

◄زندگانی حضرت امام محمد تقی(ع)، گزیده ای از منتهی الامال محدث قمی/ رضا استادی/ دفتر نشر برگزیده/ 1382

◄صحیفه امام جواد(ع)/ جواد قیومی اصفهانی/ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی/ 1382

◄تاریخ اسلام در عصر امامت امام رضا و امام جواد علیهماالسلام/ علی رفیعی/ تحسین/ 1382

ادامه »

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : يَقولُ اللّه ُ عزَّ و جلَّ : إذا كانَ الغالِبُ عَلَى العَبدِ الاشتِغالَ بي جَعَلتُ بُغيَتَهُ و لَذَّتَهُ في ذِكري ، فإذا جَعَلتُ بُغيَتَهُ و لَذَّتَهُ في ذِكري عَشِقَني و عَشِقتُهُ ، فإذا عَشِقَني و عَشِقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فيما بَيني و بَينَهُ ، و صَيَّرتُ ذلكَ تَغالُبا عَلَيهِ ، لا يَسهو إذا سَها النّاسُ

.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: هرگاه اشتغالِ به من بر جان بنده غالب آيد، خواهش و لذّت او را در ياد خودم قرار دهم و چون خواهش و لذّتش را در ياد خودم قرار دهم عاشق من گردد و من نيز عاشق او. و چون عاشق يكديگر شديم پرده ميان خود و او را بالا زنم و آن [مشاهده جلال و جمال خود ]را بر جان او مسلّط گردانم، به طورى كه وقتى مردم دچار سهو و اشتباه مى شوند، او دستخوش سهو نمى شود.
۱.كنز العمّال : ۱۸۷۲.