2/1. سکوت و اجتناب از زیاده‌گویی

امام سجاد(علیه السلام) در بیان حقوق دیگر زبان، به سکوت و پرهیز از زیاده‌گویی اشاره کرده است:

 وَ إجِمَامُهُ إلِّا لمَوْضِعِ الْحَاجَةِ وَ الْمَنْفعَةِ للِدّینِ وَ الدّنْیاَ وَ إعِفاَؤُهُ عَنِ الْفُضُولِ الشَّنِعَةِ الْقلَیِلةِ الْفاَئدِةِ التّيِ لَایُؤْمَنُ ضَرَرُهاَ مَعَ قلِّةِ عَائدِتهاَ وَ یُعَدّ شَاهدَ الْعَقْلِ وَ الدّلیِل عَلیَه وَ تزیّنُ الْعَاقلِ بِعَقْلِه حُسْنُ سِیرَتِه فِي لِسَانِه وَ لا قُوّ ة إلِّا باِﻟله الْعَليِّ الْعَظِیمِ؛ و از بیخود چرخیدن در دهان، منع‌اش نمایی تا سکوت کند، مگر در جایی که نیاز به تکلم باشد و نفعی برای دنیا و آخرت داشته باشد و نگذاری سخنی که فایده و نفعی ندارد و جز ضرر و زیان، حاصلی در آن متصور نیست؛ از دهان تو خارج شود، بعد از آنکه عقل و نقل بر مضر بودن و بد بودن آن دلالت دارد؛ زیرا که زینت عاقل به عقلش، در خوبی گفتار و درست سخن گفتن است و حول و قوه‌ای نیست، مگر به  حول و قوه خداوند بزرگ.

یکی از مقامات معنوی انسان، سکوت است؛ اینکه انسان بتواند بر نفس خویش لگام بزند، زبان خود را در کام نگهدارد و از اظهار فضل و دانایی و زیاده‌گویی بپرهیزد. امام صادق7 فرموده است: «قالَ لُقمانُ لِاِبنِهِ یا بُنَیَّ اِن کُنتَ زَعَمتَ اَنَّ الکَلامَ مِن فِضَّهٍ فَاِنَّ السُّکُوتَ مِن ذَهَبٍ؛[13] لقمان به پسرش گفت: فرزند عزیزم! اگر گمان می‌کنی سخن گفتن از نقره است، به درستی که سکوت از طلاست».

سخن گرچه هر لحظه دلکش‌تر است
چه بینی خموشی از آن بهتر است

پشیمان ز گفتار دیدم بسی
پشیمان نگشت از خموشی کسی[14]

صفحات: 1· 2

مقدمه

از نظر اسلام همه جهان هستی، مخلوق و مملوک خدای متعال است و کسی بدون اذن خدا نمی‌تواند درآن تصرف کند: «اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَکِيلٌ‌؛[1] خداوند، آفریدگار همه چیز است و حافظ و ناظر بر همه اشیاست». انسان و اجزای بدن او نیز آفریده خدا و متعلق به اوست. بنابراین نه تنها تصرف و دخالت بی‌جا در جهان هستی، محیط‌زیست و زندگی سایر انسان‌ها بدون اجازه خدا جایز نیست؛ بلکه تصرف انسان در بدن خود نیز بدون اجازه خدا جایز نخواهد بود. امام سجاد(علیه السلام) در رساله حقوق،[2] به حقوق اعضای بدن اشاره فرموده است که این نوشتار تنها به سه عضو اصلی بدن، یعنی زبان، گوش و چشم می‌پردازد.

1. حق زبان

توانایی انسان بر سخن گفتن، یکی از نعمت‌های خداوند و از شاخصه‌های تمایز انسان از سایر حیوانات است. کلام، نشانگر شخصیت انسان است؛ چنان‌که امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرموده است: «المَرءُ مَخبُوءٌ تَحتَ لِسانِهِ؛[3] انسان زیر زبانش پنهان است».

آدمی مخفی است در زیر زبان
این زبان پرده است بر درگاه جان[4]

زبان از یک سو وسیله ذکر الهی، خواندن نماز، تلاوت قرآن، توصیه به خوبی‌ها و گفتن جملات محبت‌آمیز است: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً»؛[5] و از سوی  دیگر وسیله دروغ‌گویی، دشنام، غیبت، تهمت، زخم زبان و سایر گناهان است. امام سجاد(علیه السلام) حقوق زبان را این‌گونه بیان کرده است:

۱/۱. پرهیز از بدزبانی و عادت به کلمات خوب و مؤدبانه

امام(علیه السلام) در اولین سخن خود درباره حق زبان، بر گرامیداشت زبان تأکید می‌کند: «وَ أمَّا حَقُّ اللِّسَانِ فإَكِرَامُه عَنِ الْخَنَى وَ تَعْوِيدُهُ عَلَی الْخَيْرِ وَ حَمْلُه عَلىَ الْأدَبِ؛ اما حق زبانت بر تو آن است که آن را از دشنام‌گویی گرامی‌تر داری و به گفتن کلمات خوب و نافع، عادتش دهی و بر ادب وادارش کنی».

از نگاه اسلام، اگر چه سخن گفتن از اعمال اختیاری انسان است، اما آن‌گونه که برخی می‌پندارند باد هوا نیست و فرشتگان آن را ثبت می‌کنند: «مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ؛[6] انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌آورد، مگر اینکه همان دم، فرشته‌ای مراقب و آماده برای انجام مأموریت (و ضبط آن) است». از همین روست که در روایات بر حفظ زبان از گناه تأکید شده است؛ چنان‌که امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود: «المُسلِمُ مَن سَلِمَ المُسلِمُونَ مِن يَدِهِ وَ لِسانِهِ؛[7] مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند». امام باقر(علیه السلام) نیز فرموده است: «إنَّ اللّه َ يُبغِضُ الفاحِشَ المُتَفَحِّشَ؛[8] خداوند شخص ناسزاگوى بد دهان را دشمن دارد».

انسان خردمند می‌کوشد خود را از آفات زبان حفظ کند؛ زیرا  می‌داند زبان در سرنوشت انسان تأثیر دارد. در قیامت بهشتیان از دوزخیان می‌پرسند چرا جهنمی شدید؟ آنها می‌گویند: «وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ؛[9] ما پیوسته با اهل‌باطل همنشین و همصدا بودیم». علامه طباطبایی; در تفسیر این آیه می‌نویسد: «منظور از خوض، سرگرمی زبانی و عملی در باطل و فرو رفتن در آن است، به‌گونه‌ای که فرد از توجه به غیر باطل غافل شود».[10] 

یکی از راه‌های نجات از آفات زبان و عادت به گفتن جملات شایسته، این است که فرد قبل از آنکه سخنی بر زبان جاری سازد؛ ابتدا فکر کند، اگر به مصلحت و به نفع دین و دنیای انسان بود، سخن بگوید؛ در غیر این صورت سکوت کند. امیر‌مؤمنان علی(علیه السلام) فرموده است:

إنّ لِسانَ المؤمنِ مِن وَراءِ قَلبِهِ و إنّ قَلبَ المُنافِقِ مِن وَراءِ لِسانِهِ؛ لأنّ المؤمنَ إذا أرادَ أن يَتكَلّمَ بكلامٍ تَدَبَّرَهُ في نَفسِهِ ، فإن كانَ خَيرا أبداهُ و إن كانَ شَرّا و اراهُ، و إنّ المُنافِقَ يَتكَلّمُ بما أتى على لِسانِهِ لا يَدري ما ذا لَهُ و ما ذا علَيهِ؛[11] زبان مؤمن، در پشت دل اوست و دل منافق، در پشت زبان او؛ زیرا مؤمن هر گاه بخواهد سخنى بگوید، ابتدا درباره آن مى‌اندیشد؛ اگر خوب بود، اظهارش مى‌کند و اگر بد بود، آن را پنهان مى‌دارد؛ اما منافق هر چه به زبانش آید، مى‌گوید؛ بى‌آنکه بداند چه سخنى به سود و چه سخنى به زیان اوست.

آیت‌الله خسروشاهی; درباره آیت‌الله بهجت; می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های بارز ایشان آن بود که وقتی می‌خواستند مطلبی بفرمایند، علاوه بر رعایت مقتضی حال، اول فکر می‌کردند؛ حتی در این زمینه که مطلب را چگونه و در چه قالب و جملاتی بگویند تا از سویی کوتاه باشد و از جهتی رساتر بوده و بهتر مطلب را برساند».[12]

[1]. زمر: 62.

[2]. ر.ک: محمد بن علی صدوق؛ الخصال؛ ص 564؛ حسن بن علی ابن‌شعبه حرانی؛ تحف العقول؛ ص430.

[3]. محمد بن حسین شریف‌ الرضی؛ نهج‌البلاغه؛ حکمت 148.

[4]. جلال‌الدین محمد بلخی رومی؛ مثنوی معنوی؛ دفتر دوم، ص 241.

[5]. بقره: 83.

[6]. ق: 18.

[7]. محمدباقر مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج 32، ص 40.

[8]. محمد بن یعقوب کلینی؛ الکافی؛ ج 2، ص 324.

[9]. مدثر: 45.

[10]. سید محمدحسین طباطبایى؛ الميزان فی تفسير القرآن؛ ج 20، ص 98.

[11]. محمد بن حسین شریف الرضی؛ نهج‌البلاغه؛ خطبه 176.

[12]. جمعی از نویسندگان؛ زبان: بایدها و نبایدها؛ ص 76.

ادامه دارد..

گفت: «من در آمریکا زندگی می‌کنم. چهل‌وپنج کشور دنیا را دیده‌ام. شمال هم رفته‌ام و گیلان شما را دیده‌ام. جای قشنگی است. در دنیا جایی به این زیبایی ندیده‌ام؛ مثل بهشت است! شما جای به آن قشنگی را ول کرده‌اید آمده‌اید اینجا؟»آقا گفت: «ما آن بهشت را با این بهشت عوض کرده‌ایم». خاطراتی کوتاه از سیره و سبک زندگی آیت‌الله‌ بهجت (قدس‌سره)

آیت‌الله بهجت: مراجعه به تَراجم (شرح حال) علمای سلَف (گذشته)، به‌منزلۀ مراجعه به کتاب‌های معتبر اخلاقی است. هرکس که طالب تهذیب و ترقّی در امور معنوی است و می‌خواهد از زندگی و عمر خود چیزی استفاده کند، شایسته است به شرح احوال آن‌ها نگاه کند؛ که چه کارها می‌کردند.
آشنایان و نزدیکان حضرت آیت‌الله بهجت، کرامت ایشان را نه در شفای مریض و اطلاع از غیب و طی‌ّالارض و موت اختیاری، که با وجود همۀ این‌ها، در سخنان حکیمانه و رفتار روزمرۀ ایشان می‌دانستند. او به‌راستی مصداق کاملی بود از «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ؛ با رفتار خود، دعوت‌کننده [به‌سوی دین] باشید.»

از آنجاکه قالب و سبک داستان کوتاه، ساده، روان و کوتاه است، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله بهجت با بهره‌گیری گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی که از اطرافیان ایشان، تهیه و سپس پیاده‌سازی، نمایه‌زنی و دسته‌بندی شده بود، برای انتقال شیوه‌های رفتاری و معارفی  است که در رفتار ساده و صادقانۀ این عارف روشن‌ضمیر نمود یافته بود، آنها را برای بازنویسی به دست نویسندگان متعهد و مجرّب سپرد تا این خاطرات را در قالب داستان کوتاه بازنویسی کنند.
در بازنویسی این خاطرات سعی شد آن احساس و فضایی که گوینده در آن قرار داشت، بدون تغییر منتقل شود. امید آنکه خداوند متعال از کاستی‌های ما چشم پوشد و ما را در سایۀ لطف و رحمت بی‌پایان خود قرار دهد.

برای خرید نسخه الکترونیک، اینجـا را کلیک کنید.

باسمه تعالی

السَّلَامُ عَلَى رَبِیعِ الْأَنَامِ وَ نَضْرَةِ الْأَیَّام

تقدیر و تشکر از شرکت کنندگان و اعلام نتایج هشتمین مسابقه از سلسله مسابقات “سوگواره خورشید “

با سلام و احترام

ضمن تبریک فرارسیدن خجسته سالروز آغاز ولایت و  امامت حضرت بقیّة الله الأعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء،، به اطلاع کلیه ثبت نام کنندگان محترم در هشتمین مسابقه از سلسله مسابقات “سوگواره
 خورشید” می رساند: به حول و قوه الهی، آزمون مسابقه مذکور در روز دوشنبه مورخ 1402/06/27

برگزار گردید.

صفحات: 1· 2

 حجت الاسلام والمسلمین قرائتی، در نامه ای به مداحان، تصریح کرد: در سایه مکتب اهل بیت(ع)ایام عاشورا هر سال با رونق بیشتری برگزار می‌شود و از این مائده آسمانی که شهادت امام حسین(ع) و اصحابش است، باید کل دین ترویج شود؛ زیرا پیامبر(ص) فرمودند “من از حسینم". معنای این جمله آن است که مکتب رسول الله(ص) در سایه خون امام حسین(ع) باقی می‌ماند.

 رئیس ستاد اقامه نماز خطاب به مداحان خاطرنشان کرد: شما خود می‌دانید که رقابت، خودنمایی، اسراف، سد معبر وعزاداری بی‌موقع و عزاداری که در آن نماز سبک شمرده شود، ذخیره قیامت نخواهد بود.

وی تاکید کرد: در مکتب پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) عقل، احساسات، شور و شعور، منطق و فریاد در کنار هم هستند و دروغ و غلو جایی ندارد. باید عزاداری‌های ما نیز این گونه باشند.

متن نامه استاد قرائتی در پی می آید.

بسم الله الرحمن الرحیم

السلام علیک یا اباعبدالله

محضر مبارک واعظان و مداحان، پدیدآورندگان و حامیان حماسه حسینی دامت برکاتهم

سلام علیکم

چند سطری تذکراتی از قرآن و روایات به شما مبلغین عرضه می‌کنم:

بر خلاف پندار وهابی‌ها که جشن و شادی و عزاداری را نوعی بدعت می‌پندارند، بیان مصائب و مظلومیت دیگران در متن قرآن آمده است.

در قرآن می‌خوانیم: «وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ بِأیّ ذَنْبٍ قُتلَتْ»؛ یعنی به چه گناهی دختران کوچک زنده به گور می‌شوند؟

این سؤال در قیامت نشانه آن است که خداوند از مظلومیت یک کودک مشرک سخن می‌گوید.(زیرا مشرکین بودند که دختر خود را زنده به گور می‌کردند).

همچنین در سوره «بروج» بیان می‌دارد که به چه جرمی مؤمنین در گودال آتش سوختند.

بنابراین بیان مظلومیتی که در متن قرآن آمده، هرگز بدعت نیست.

در سایه مکتب اهل بیت علیهم السلام ایام عاشورا هر سال با رونق بیشتری برگزار می‌شود و از این مائده آسمانی که شهادت امام حسین علیه‌السلام و اصحابش است، باید کل دین ترویج بشود، زیرا پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: من از حسینم و معنای این جمله آن است که مکتب من در سایه خون امام حسین علیه‌السلام باقی می‌ماند.

در مکتب پیامبر اصل تقواست که باید عزاداری‌های ما از هر گونه گناه دور باشد.

در مکتب پیامبر دروغ و غلو جایی ندارد که باید عزاداری‌ها نیز این گونه باشد.

در مکتب پیامبر عقل و احساسات و شور و شعور و منطق و فریاد در کنار هم هستند که باید عزاداری‌های ما نیز این گونه باشند.

در مکتب پیامبر حق الله و حق الناس باید رعایت شود، نماز عهد الله و حق الله است که باید همان گونه که در این سال‌های اخیر در برنامه‌های عزاداری حتی در وسط بازار و خیابان اقامه می‌شود و مقام معظم رهبری از آن تجلیل کردند توسعه یابد.

شما خود می‌دانید که امام حسین علیه‌السلام با اینکه می‌توانست نمازش را در درون خیمه و فردی بخواند، جلوی چشم دشمن به جماعت آن هم با پرتاب 30 تیر اقامه کرد تا به ما بگوید در هیچ شرایطی از نماز نکاهید.

شما خود می‌دانید که سر مبارک امام حسین علیه‌السلام بر روی نی قرآن خواند تا به ما بگوید باید محوریت قرآن حفظ شود.

شما خود می‌دانید در خطبه‌های حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برای دفاع از حق شوهرش و در خطبه‌های حضرت زینب سلام‌الله‌علیها چه مقدار از آیات قرآن استفاده شده تا به ما بگوید حماسه و سوز باید از طریق آیات قرآن باشد.

در مکتب پیامبر اخلاق، سعه صدر و وحدت و دوری از تفرقه مورد توجه است، در عزاداری‌ها نیز باید از هر حرکتی که سبب تفرقه، بداخلاقی، تبعیض، اسراف، آزار دیگران، تضییع حق همه اقشار شرکت کننده در عزاداری دوری شود.

شما خود می‌دانید اگر اشک‌های خالصانه همراه با دقت‌های دینی باشد، چه تحولی در فرد و جامعه به وجود می‌آورد.

با هیچ کتاب و نوار و فیلمی نمی‌توان در خیابان‌های نیویورک اقامه نماز کرد، ولی چند سالی است که شیعیان آمریکا در ایام عاشورا نماز ظهر عاشورا را در وسط خیابان می‌خوانند و این امام حسین علیه‌السلام است که در سایه عزاداری او این حرکات در سراسر جهان انجام می‌شود.

حماسه عاشورا باید بستری باشد که مردم با احکام دینی آشنا شوند، زیرا در حدیث می‌خوانیم ذکر مصیبت‌های امام حسین علیه‌السلام و یارانش سبب احیا و اقامه دین می‌شود، یعنی باید نماز و روزه و حج و خمس و زکات در سایه عزاداری زنده شود.

امام صادق علیه‌السلام در آستانه شهادت فرمود: اگر نماز ضایع و سبک شمرده شود، شفاعت اهل بیت علیهم‌السلام دریافت نمی‌شود.

عزاداری‌ها باید یا با نماز شروع شود یا به نماز ختم گردد.

در جلسات عزاداری باید اسلام شناسی از قرآن و همه احکام بگوید.

در هر جلسه عزاداری آیه‌ای از قرآن تفسیر شود، حکمتی از نهج البلاغه بیان شود.

سعی کنیم به جای اینکه بیشتر مراسم با شعر و خواب پر شود، بیشتر وقت منبر و مداحی با قرآن و حدیث و موعظه پر شود.

شما خود می‌دانید که رقابت و خودنمایی و اسراف و سد معبر و تبعیض و عزاداری بی‌موقع و عزاداری که در آن نماز سبک شمرده شود، ذخیره قیامت ما نخواهد بود.

در پایان نیز از قرآن می‌گویم که خداوند می‌فرماید: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»، هر چه تقوا بیشتر باشد، پاداش بیشتری دریافت می‌شود.

سلام و صلوات خدا بر کسانی که ما را با قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام آشنا کردند و سلام و صلوات خدا بر شما که در منابر و مداحی‌ها مردم به خصوص نسل نو را با منطق و حماسه اهل بیت علیهم‌السلام آشنا می‌کنید.

بلاغ