عاجزترین مردم
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم در روایتی کوتاه و پر معنا می فرماید: أعجز النّاس من عجز عن الدّنیا و أبخل النّاس من بخل بالسّلام.[1]
عاجزترین مردم کسی است که نتواند دنیای خودش را سامان دهد و بخیل ترین انسان ها کسی است که در سلام کردن بخل بورزد.
از آنجا که معروف است انسان بهتر است تارک دنیا باشد و به قیامت اقبال داشته باشد بعضی راه افراط را طی می کنند و حال آنکه روایات متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه تأمین دنیا از لوازم وجودی انسان است. بنا بر این چنین نیست که انسان طرفدار زهد که به معنای تارک دنیا بودن است باشد. انسان نباید تارک دنیا و تارک فعالیت برای دنیا باشد.
از جمله در روایتی آمده است که جمعی از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم تارک دنیا شدند و به عبادت روی آوردند. وقتی خبر آنها به حضرت رسید آنها را فرا خواند و فرمود برنامه ی دین من چنین نیست و انسان باید مشغول به کار باشد.
داستان معروف امیر مؤمنان ع با آن دو برادر هم جالب است که یکی از آن دو بیمار شده بود و حضرت نزد او رفت و دید خانه ی وسیعی دارد فرمود این بیش از نیاز توست ولی اگر محرومان به این خانه راه داشته باشند اشکالی ندارد. بعد او شکایت کرد که برادر من ترک دنیا کرده است. حضرت او را فرا خواند و با تعبیر تندی با او سخن گفت و فرمود: ای دشمن جان خود! اگر بر خودت رحم نمی کنی چرا به زن و فرزند خودت رحم نمی کنی: یَا عُدَیَ نَفْسِهِ لَقَدِ اسْتَهَامَ بِکَ الْخَبِیثُ أَ مَا رَحِمْتَ أَهْلَک.[2]
و یا روایت است که معصوم علیه السلام می فرماید: لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لِدِینِهِ أَوْ تَرَکَ دِینَهُ لِدُنْیَاهُ.[3]
این روایات نشان می دهد که انسان باید هر دو جنبه را در نظر بگیرد و این گونه نباشد که مقدس مآب شود و زهد پیشه کند و فعالیت در زندگی را ترک کند. رهبانیّت جزء اسلام نیست.
ما نیز باید مردم را دعوت کنیم که راه افراط و تفریط را نپیمانند و تصور نکنند که آخرت به معنای رها کردن فعالیت و کسب و کار است. این در حالی است که کسب و کار، خود نوعی عبادت محسوب می شود و انسان با این کارها موجب تقویت اسلام و جامعه ی مسلمین می گردد و با همین فعالیت هاست که انسان ها از فقر و ناتوانی خلاص می شوند.
عبارت دوم در کلام رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم این است که بعضی از افراد در سلام کردن یک سری قیود را در نظر می گیرند مثلا می گویند که کوچکتر ها باید به بزرگتر ها سلام کنند و یا شاگرد به استاد و یا فقیر به غنی. این قیدها در اسلام وجود ندارد. حتی رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم گاه به کودکان هم سلام می کرد. سلام یک نوع اظهار تواضع و ادب است و هیچ هزینه ای هم ندارد. حال اگر کسی از این کارِ راحت، سر باز زند از بخیل ترین افراد است زیرا گاه انسان از کاری که هزینه بردار است دوری می کند ولی اگر از کاری که هیچ هزینه و مؤونه ای ندارد بخل ورزد او دیگر خیلی بخیل است.
1399/11/06
[1] نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، ج1، ص219، حدیث 337.
[2] نهج البلاغه، صبحی صالح، ص324.
[3] بحار الانوار، علامه مجلسی، ج78، ص321، ط بیروت.
درس اخلاق-استاد همتیان
گزیده متنی بخشی از محتوای این درس اخلاق:
امام سجاد(علیه السلام) به یکی از یارانشان به نام اباخالد فرمودند: کسانی که در زمان غیبت ولی عصر باشند و منتظر ظهور حضرت باشند از بهترین اصحاب این عالمند. از اهل هر زمان و از اصحاب هر پیغمبری بهترند.
دلیلی که امام آوردند اینکه فرمودند: خداوند عقولی به اهل این زمان داده و فهم هایی عنایت کرده که غیبت آن حضرت برایشان به منزله ی مشاهده است. یعنی انقدر به آن حضرت باور و یقین دارند و مطمئن هستند و لو اینکه به ظاهر آن حضرت از چشمشان پنهان است ولی مثل این است که او را مشاهده می کنند.
در آخر حدیث می فرمایند اینها افراد مخلص خدا هستند حقبقتا و شیعیان ما هستند صادقانه و دعوت کننده به دین ما هستند در پنهان و آشکار.
اگر ما این باور را در خود ایجاد کنیم و آن را به طلاب عزیز منتقل کنیم، آن استادی که بر کرسی تدریس نشسته آن مدیری که مدرسه ای را مدیریت می کند آن طلبه ای که وارد اردوگاه حضرت می شود، اگر چنین باوری را داشته باشد که امام عصر ارواحنا فدا با او اینگونه حرف می زند.
امام صادق امام سجاد ائمه علیهم السلام با او اینگونه سخن می گویند. این بهترین عامل و انگیزه برای ما طلبه ها می شود. بهترین ره توشه برای دلخوشی ماست. اما اگر خدایی ناخواسته اگر این باور را نداشته باشیم یک فضای سرد و افسرده ی مرده و یک حالت پژمردگی برما غالب می شود که این بدترین حالت برای یک طلبه است.
«خلاف» را بردار، نه «مخالف» را
هر کس با شما اختلاف دارد؛ اختلاف را حل کن، نه مخالف را از پا در بیاور! «ادفع بالّتی هی احسن السّیئه» بدی را با نیکی درمان کن، مرض را که با مرض معالجه نمیکنند، مرض را با دارو معالجه میکنند؛ این پیام قرآن است. فرمود: شما میدانید بدی یعنی چه، بد هم یعنی چه کسی؛ مبادا بدی را رها کنی، بد را از پا در بیاوری! با هر مخالفی سعی کن که خلاف را برداری، نه مخالف را! این فکر جهانی است، مخصوص به ایران نیست. غرب هم باید بداند اگر بخواهد متمدّنانه زندگی کند، باید اختلاف خود را با دیگران حل کند، نه مخالف را تحریم کند، نه مخالف را فشار بیاورد، نه مخالف را زیر پای خود لِه کند؛ شرق هم همچنین است. [آیتالله جوادی آملی]
امید به رحمت خداوند
گزیده متنی بخشی از محتوای درس اخلاق حجت الاسلام روحانی
گاهی انسان چیزهایی را در زندگی می بیند که امیدوار می شود. نا امیدی بد است به خصوص از رحمت خدا.
یعقوب به برادران یوسف می گوید که از رحمت خدا نا امید نباشید.
صلح حدیبیه در تاریخ شیعه و سنی هست که در آن واقعه حضرت رسول با یک عده آمدند به سوی مکه که هنوز در تصرف کفار بود، تا حدیبیه که در نزدیکی مکه بود آمدند. پیشامدی شد که حضرت باید برمی گشتند. قرار شد عهدنامه ای بنویسند بین پیامبر و مشرکین مکه. تا نام پیامبر را نوشتند سرکرده ی مشرکین گفت: رسول الله را در عهدنامه پاک کنید اگر ما محمد را به رسول الله قبولش داشتیم با او جنگ نمی کردیم. در اینجا امیرالمومنین منشی بود و می نوشت فرمود من این کلمه را پاک نمی کنم. پیغمبر خدا فرمود خودم پاک می کنم( برای نرمش و سازش و اینکه خشونت به کار نرود و بهانه به دست دشمن ندهد که بگویند یا رسول الله اگر تو نرمش کرده بودی ما مسلمان می شدیم.) پاک کرد و دستی بر شانه ی امیرالمومنین هم زد. یا علی امروز برای من بود فردا برای تو هم خواهد بود. این قصه گذشت.
خدا از هر راهی حجت را بر بندگانش می بندد تا عذری برایشان نباشد و آزاد باشند. می خواهد شر را انتخاب کند یا خیر را. نگوید من مجبور بودم و تو مرا وادار کردی.
در سوره ی هل اتی، می فرماید: ای انسان یادت می آید که روزگاری بر تو گذشت و هیچ اسمی از انسان نبود. ما تو را خلق کردیم.
درس اخلاق استاد شجاعی
گزیده متنی بخشی از محتوای این درس اخلاق:
در مراحل توبه گفتیم که مرحله ی اول توبه ی از معاصی بود. مراحل بعدی توبه به مقتضای حرکت پیش می آید. یعنی سالک بعداز اینکه یک سالک جدی بود و از معاصی توبه کرد و در عین حال حرکتش را دارد ادامه می دهد توبه از مسائل بعدی پیش می آید.
ارباب سلوک با برداشتی که از آیات و روایات داشته اند و با تجربه هایی که احیاناً اهل عمل به دست آورده اند
قدم دوم در توبه را توبه از تعلقات دانسته اند. یعنی آزاد کردن دل همراه با فکر و مراقبت، از اسارتها علاقه ها محبتها خوشی ها ناخوشی ها و در یک کلمه از اشتغال به غیرخدا پاک کردن.
پس سالک در قدم دوم خود را باید از یک یک تعلّقات برهاند. هر چیزی قلب ما را برای خود اسیر کرده است. یعنی قلب ما مشغول است.
وقتی دل می گوید فلان چیز را باید داشته باشی و به دستش می آورد خوش است و وقتی می خواهد و نمی تواند داشته باشد مضطرب و ناخوش است. اینکه وقت داشتن خوش و وقت نداشتن ناخوش باشد حکایت از اسارت قلب دارد.
خب همین طور که متوجه شدید این تعلّقات دنیوی بیشمار است یک لحظه که شما بخواهید مراقب دل و قلب خودتون باشید می فهمید که چقدر است. اینجا بهترین معیار، خواندن نماز است. همه دلمان می خواهد نماز با حضور بخوانیم جدیت هم داریم تصمیم می گیریم که این چند دقیقه را حواسمان جمع باشد ولی نه من نه شما در طول عمرمان نتوانسته ایم یک نماز با حضور قلب بخوانیم.
در ادامه صوت درس اخلاق آیت الله محمدشجاعی رحمه الله قابل دریافت می باشد