مال حرام: بسیاری از رذائل اخلاقی که در وجود برخی از انسان‌ها شکل گرفته، ناشی از مال حرامی است که مصرف میکنند، غذاى ناپاك و حرام، قلب را تاریك و سخت مىكند؛ در حدیث معروفی امام حسین (علیه‌السلام) در روز عاشورا آمده است كه: بعد از ایراد آن سخنان داغ و پر محتوا و گیرا در برابر لشكر لجوج و قساوتمند كوفه، هنگامى كه ملاحظه نمود آنها حاضر به سكوت و گوش دادن به سخنانش نیستند، فرمود:
«آرى! شما حاضر به شنیدن سخن حق نیستید زیرا شكم‌هاى شما از غذاهاى حرام پر شده است، در نتیجه خداوند بر دل‌هاى شما مهر زده است و هرگز حقایق را درك نمىكنید!».[۱]
مضرات مال حرام فقط در شکل گیری خلق و خوی انسان خلاصه نمی‌شود بلکه خود مال حرام نیز افزایش نمی‌یابد و برکت الهی شاملش نمی‌شود و انسان نمی‌تواند از آن در راه خیر و خوشی مصرف نماید، امام هادی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«همانا اموال حرام، رشد و نموّ ندارد و اگر هم احیاناً رشد كند و زیاد شود بركتى نخواهد داشت و با خوشى مصرف نمى‌گردد. و آنچه را از اموال حرام انفاق و كمك كرده باشد اجر و پاداشى برایش نیست و هر مقدارى كه براى بعد از خود به هر عنوان باقى گذارد معاقب مى‌گردد». [۲]
خشم: از خطرناكترین حالات انسانی که همچون آتشی سوزان می‌تواند شهری را به آتش بکشد و خون‌های زیادی را بریزد و…خشم و غضب است، خشم باعث میشود عقل کنار رفته و جنون و دیوانگی به انسان دست بدهد و انسان دست به تصمیمات خطرناک بزند، خشم در موقعیت‌های مختلف تفسیری جداگانه دارد، مثلا خشم در مقابل کسی که قدرت مقابله با او را نداشته باشی نشانه ناتوانی و عجز شخص است و از روی ترس صورت می‌گیرد و در مقابل کسی که از انسان ضغیف‌تر است، نشانه انسان پست و فرومایه است، امام هادی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«غضب و تندى در مقابل آن كسى كه توان مقابله با او را ندارى، علامت عجز و ناتوانى است، ولى در مقابل كسى كه توان مقابله و رو در روئى او را دارى علامت پستى و رذالت است».[۳]
حرص: اگر امروزه شاهد ریخته شدن خون هزاران نفر از بی‌گناهان در سوریه و عراق و … هستیم یکی از علت‌های آن حرص دولت‌های مستکبر نسبت به ذخایر این کشورها است، حرص باعث میشود انسان حتی با داشتن اموال زیاد باز هم در التهاب و نگرانى و ناراحتى باشد، و نتواند از آن در راه رفاه خود و خانواده و اطرافیانش استفاده نماید، امام هادی (علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید:
«شخص طمّاع و حریص نسبت به اموال و تجمّلات دنیا هیچگاه آسایش و استراحت نخواهد داشت».[۴]
معاشرت با افراد فاسد: نقش دوست در زندگی برای کسی پوشیده نیست، اثراتی که دوست می‌تواند روی انسان بگذارد بیش از هر عامل دیگری می‌باشد، دوستان نه تنها اخلاق و رفتار افراد را تحت تأثیر قرار مىدهند، بلكه در شكل گیرى عقائد آنها نیز مؤثّرند، همانگونه كه نسیم دلنواز اگر از روى مزبلهها و مكان‌هاى بدبو عبور كند، بدبو مىشود، امام هادی (علیه‌السلام) می‌فرماید
«همنشین شدن و معاشرت با افراد شرور نشانه پستى و شرارت تو خواهد بود».[۵]
نتیجه: انسان برای این که بتواند زندگی خوب و شادی در این جهان هستی داشته باشد و لحظه به لحظه زندگیش رنگ و بوی خدایی داشته باشد در گام اول باید مواظب لقمه نانی که می‌خورد باشد و همیشه دنبال مال حلال باشد،در گام بعدی از خشم پرهیز کند و تا می‌تواند خودش را در مقابل این حالت مقاوم سازد، در گام بعدی بداند که دنیا محل گذر است و انسان بیش از یک کفن چیزی همراهش نخواهد برد لذا نست به دنیای فانی حرص نداشته باشد و اموال خود را با اطرافیان مصرف نماید و برای رسیدن به این مقامات با صالحان معاشرت داشته باشد.
…………………….
پی نوشت‌ها:
[۱]. «مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرامِ فَطَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِكُمْ؛» مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۴۵، ص: ۹.
[۲]. «إنَّ الْحَرامَ لایَنْمى، وَإ نْ نَمى لایُبارَكُ فیهِ، وَما اءَنْفَقَهُ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهِ، وَ ما خَلَّفَهُ كانَ زادَهُ إ لَى النّارِ». صابرى يزدى، على رضا، انصارى محلات، محمد رضا، الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص:۶۳۱.
[۳]. «الْغَضَبُ عَلى مَنْ لا تَمْلِكُ عَجْزٌ، وَ عَلى مَنْ تَمْلِكُ لُؤْمٌ» مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۷۵، ص: ۳۷۱.
[۴]. «مَا اسْتَراحَ ذُو الْحِرْصِ.» محدث نوری، میراز حاج حسین، مستدرك الوسائل : ج ۲، ص ۳۳۶، ح ۱۱.
[۵]. «مُخالَطَةُ الاْ شْرارِ تَدُلُّ عَلى شِرارِ مَنْ یُخالِطُهُمْ» همان مدرک قبلی ج ۱۲، ص ۳۰۸، ح ۱۴۱۶۲.
